Бар проблемалардың ішінде қазіргі уақытта Қазақстанның өңірлерінде - еңбекке қабілетті халықтың ауылдық жерлерден кетуінің ұлғаюы және қалалардың қала маңы аймағында оқшаулануы. Мақсат – ауылдық елді мекендердегі демографиялық ахуалдың нашарлау себептерін анықтау (АЕМ) және Батыс Қазақстан облысының ауылдық аудандардың экономикасын тұрақтандыру бойынша ұсыныстар әзірлеу.
Әдістер – ретроспективті өткен уақыт кезеңдері бойынша деректерді алу кезінде, салыстырмалы талдау – алынған ақпаратты салыстыру үшін экономикалық-статистикалық әдіс негізінде Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросының статистикалық көрсеткіштері іріктеліп, талданды, пайдаланылған ақпарат ғылыми мекемелердің, ресми дереккөздердің абсолютті және салыстырмалы параметрлері, орташа мәндері анықталды.
Нәтижелер – Батыс Қазақстанның ауылдық аумақтарының көпшілігінің деградациясының негізгі факторлары ретінде ауыл тұрғындарының және ауылды жерлердің республикадағы әлеуметтік-экономикалық дамуындағы рөлі мен орнының анықталмағандығы, сондай-ақ ауыл шаруашылығы саласындағы мемлекеттік реттеудің әлсіреуі көрсетілді.
Қорытындылар – АЕМ әлеуетін арттыру перспективалары Батыс Қазақстан облысы көптеген өзара байланысты аймақтармен байланысты проблемаларды, ең алдымен, әлеуметтік және техникалық инфрақұрылымды жаңғыртуды, экономикалық белсенді бөліктің уәждемесін арттыруды тезірек шешуді талап ететін ауыл тұрғындарының жаңа білімдер мен технологияларды меңгеруде, бұл ауыл тұрғындарының еңбек табысын және тауарлар мен қызметтерге төлем қабілеттілігін арттыруға мүмкіндік береді. Зерттеу ауылдық аудандарда инвестициялық жұмсалымдар мен шағын шаруашылық формаларының қызметін кеңейтуде жағдайдың бірмәнді еместігін көрсетеді. Аграрлық өндіріс саласындағы және әлеуметтік нысандар — тұрғын үй, қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындары, әлеуметтік-мәдени мақсаттағы нысандар, білім беру, балабақша, спорттық-сауықтыру мекемелері — шағын кәсіпкерлік субъектілеріне назар аудару керек. Мұндай авторлық позиция инвестициялық тартымдылықты арттыру мен бюджеттен тыс қаржыландыру көздерін тарту мүмкіндігін қарастырады. Экологиялық кедергілерді жою әрекеттегі нормативтік-құқықтық базаны жетілдіруді талап етеді.

Мақсат – Қазақстанның ауылдық аудандарының даму тенденциялары көрсетілді.
Әдістер – экономикалық талдау, статистикалық әдістер ауыл тұрғындарының санының динамикасын талдауда, графикалық әдіс ақпаратты құрылымдау және көрнекі түрде көрсету үшін қолданылды.
Нәтижелер – мақалада республиканың ауылдық елді мекендерінің (АЕМ) қазіргі тенденциялары мен перспективалары белгіленген, демографиялық процестер, экономикалық факторлар, миграциялық ағындар қарастырылған. Мемлекеттік қолдаудың ауыл тұрғындарының өмір сүру деңгейін арттыруға бағытталған бастамаларына ерекше назар аударылған. Авторлар ауылдық аумақтардың ресурстарын арттыру кезеңдерін мемлекеттік бағдарламаларды іске асыру контекстінде, әрқайсысының нақты мақсаттары мен міндеттері, ауыл тұрғындарының өмірін жақсартуға, жұмысқа орналасу мүмкіндіктерінің шектеулігі, төмен өмір сүру деңгейі, сапалы қызметтерге (білім беру, денсаулық сақтау) жеткізудің жеткіліксіздігі салдарынан ауылдан қалаға көшуін азайтуға бағытталған. Қазақстанның 20 өңірінде «Бір ауыл - бір өнім» (БАБӨ) бағдарламасы бейімделіп, енгізілген, ол жоғары нарықтық әлеуетке ие перспективалы өнімдерді өндіруге, ауыл шаруашылығы кәсіпорындары мен фермерлер үшін ауыл шаруашылығы өнімдерінің тұрақты өндірістікөткізу тізбектерін құруға, отандық нарықты жоғары сапалы бәсекеге қабілетті азық-түлік өнімдерімен қамтамасыз етуге бағытталған.
Қорытындылар – ауылдық аумақтарды нығайту мәселелерін шешу агроөнеркәсіптік кешен саласындағы тиімді мемлекеттік саясатқа тікелей байланысты. Қазіргі таңда қазақ ауылының болашағы мен оның заманауи инфрақұрылымына баса назар аударылуда. Ұйымдастырушылық, басқарушылық және экономикалық тәсілдер, ауыл шаруашылығын цифрландыру АЕМ кешенді әлеуметтікэкономикалық даму қарқынын жеделдетуге, ауыл халқының табысын арттыруға, демографиялық жағдайды тұрақтандыруға және аумақтардың инвестициялық тартымдылығын арттыруға мүмкіндік береді.

Мақсат – Қазақстандағы ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының инвестициялық тартымдылығының теориялық және практикалық аспектілерін зерттеу, агроөнеркәсіп кешеніне тартылған инвестициялардың көлемін талдау негізінде. Мақала Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігі Ғылым комитетінің гранттық қаржыландыру шеңберінде AP19680320 «Еуразия аймағында елдің инвестициялық тартымдылығын және бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін Қазақстан өңірлерінде кәсіпкерлік ортаны дамытудың жаңа құралдарын зерттеу»» тақырыбында дайындалған.

Әдістер – зерттеу, сипаттамалық және аналитикалық стратегиялар, формализация, абстракция, статистикалық өңдеу және деректерді визуализациялау әдістері қолданылды.

Нәтижелер – авторлардың пікірінше, ауыл шаруашылығы секторы республиканың ауылды жерлері үшін экономикалық және әлеуметтік маңызы зор болса да, ол инвесторлар үшін тартымсыз болып қалуда. Аграрлық салаға инвестициялау мен АӨК-дағы инвестициялық жобалардың өсуін қаржылық ресурстардың жетіспеушілігі, материалдық-техникалық және технологиялық базаның дамымағандығы, халықтың төлем қабілеті төмен сұранысы тежейді. Инвестициялар өндірістік әлеуетті қалыптастырып, өңірлердің бәсекелік позицияларын анықтайды. Мақалада инвестициялық белсенділікті арттыруды тежейтін мәселелер қарастырылған. Мемлекет тарапынан инвестициялық процестерді басқарудағы рөлі ашылған. Инвестициялық салымдардың келуін қиындататын факторлар мен ауыл шаруашылығына қаржылық құю көлемін арттыру шаралары көрсетілген.

Қорытындылар – агроөнеркәсіп өндірісінде қолайлы инвестициялық климатты қалыптастыру және шаруашылық субъектілерінің инвестициялық белсенділігін арттыру агроөнеркәсіп кешенін дамытудағы ең өзекті міндеттердің бірі болып табылады. Аграрлық сектордағы экономикалық жағдайды ескере отырып, оның ішкі резервтерін мобилизациялау, тиімді нарық инфрақұрылымын қалыптастыру, ауыл шаруашылық тауарын өндірушілердің төлем қабілетін арттыру және мемлекеттік қолдауды күшейту қажет. Тек осылайша инвестициялық тартымдылық қалыптасып, елдің азық-түлік нарығы отандық өндіріс өнімдерімен толықтырылады, саланың негізгі қорларын жаңарту мүмкіндігі пайда болады.

Мақсат – елдің азық-түлік өзін-өзі қамтамасыз ету деңгейін импорт алмастыру жағдайында анықтау.
Әдістер – теориялық бөлімді әзірлеуде универсалды ғылыми әдістер, соның ішінде талдау және синтез, салыстыру, логикалық әдіс қолданылды. Қазақстан Республикасының Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросы, Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі, 2022 жылғы Глобалдық азық-түлік қауіпсіздігі индексінің нәтижелері негізінде екінші ақпарат жинау және өңдеу жүргізілді.
Нәтижелер – азық-түлік жағдайының теориялық аспектілері және халықтың сапалы өнімдерге қолжетімділік мәселелері зерттелді, аграрлық сектордың Қазақстан экономикасындағы рөлі көрсетілді. Республикадағы тұтыну өнімдерінің өзін-өзі қамтамасыз ету деңгейі, әртүрлі өнім түрлерінің жан басына шаққандағы шығарылымы, азық-түлікке орташа тұтынушылық шығындар, азық-түлік тауарларының экспорт және импорт динамикасы сияқты көрсеткіштер есептеліп, талданды. Негізгі азық-түлік түрлерінің импортына тәуелділік қарастырылып, азық-түлік тәуелсіздігін қамтамасыз ету үшін аграрлық сала өнімдерінің өндірісін болжау ұсынылды. Үш болжамдық сценарий ұсынылды: базалық, оптимистік және пессимистік.
Қорытындылар – азық-түлік тұрақтылығы агроөнеркәсіп кешенінің дамуының жеткілікті деңгейін талап етеді, бұл ішкі сұраныстың едәуір бөлігін отандық азық-түлік өнімдерімен қанағаттандыруға мүмкіндік береді. Аграрлық саясаттың негізгі міндеті – елдегі жалпы қажеттіліктің кемінде 80%-ын қамтамасыз ету. Импорт алмастыру отандық АӨК ауқымды және терең модернизациялауға ықпал етеді, бұл инновациялық технологияларды қолдануды қажет етеді.

Мақала ауылдық аумақтардың әлеуметтік-экономикалық даму мәселелеріне арналған – Қазақстанның ауылдық жерлердің экономикалық әлеуетін зерттеу. Мақсаты – Павлодар облысы Евгеньев ауылдық округі Үштерек ауылында ауылдық аумақтардың экономикалық әлеуетін зерделеу, өндірістік және әлеуметтік қайта құрулардың перспективалық бағыттарын анықтау.
Әдістер – мәселелік жағдайларды анықтау, мақсаттарды қою және міндеттерді шешу үшін мақсатты, гипотезаны қою, стратегиялық жоспарлау және болжау әдістері қолданылды. Талдау ақпараттарына негізделген дәлелдемелер, салыстыру, бағалау, жалпылау және статистикалық деректерді жүйелеу арқылы алынды. Нәтижелер – авторлар осы аймақтың әлеуметтік инфрақұрылыммен қамтамасыз етілу деңгейін талдады. Әлеуметтік инфрақұрылымның кеңеюіне әсер ететін түрлі факторлар зерттелді. Нәтижесінде, осы сектордың нәтижелі қызметіне кедергі келтіретін проблемалар спектрі анықталды. Ауылдық ауданның экономикалық әлеуетін іске асыру инфрақұрылымдық объектілерді модернизациялау мәселелерін шешуге мүмкіндік береді.
Қорытындылар – регионалдық әлеуметтік ресурстар жүйесі халықтың өмір сапасын және әл-ауқатын арттыруға бағытталған мемлекеттік мүдделерді ескеруі тиіс. Бұл, ең алдымен, тұрғын үй мәселелерін шешу, тұрғындардың сапалы тұрғын үйге деген өсіп келе жатқан қажеттіліктерін қанағаттандыру, экологиялық жағдайды жақсарту, еңбек өнімділігін және тауарлар мен қызметтер көлемін арттыру үшін жұмысшылардың кәсіби даярлығын күшейту, ауыл тұрғындарының әлеуметтік қорғалуын қамтамасыз ету. Ауылдық аумақтарға арналған әлеуметтік бағдарламаларды әзірлеуге мемлекеттік органдар қызығушылық танытуы керек, себебі міндеттердің тезірек шешілуі ауыл тұрғындарының ауылда қалуын қамтамасыз етудің негізгі критериі болып табылады, бұл республика үшін урбанизацияның жылдамдығы артып жатқан жағдайда аса маңызды.

Агротуризм қазіргі уақытта ауылдың имиджін арттыру және экономикалық белсенді халық үшін оның тартымдылығын көтерудің маңызды құралдарының бірі болып табылады. Бұл ауылдық жерлерде кәсіпкерлікті дамытуға және ауыл тұрғындарының экономикалық мүмкіндіктерін арттыруға тиімді механизм болып табылады, фермерлік шаруашылықтардың қызметін әртараптандыру арқылы. Мақсаты – «Агротуризм» ұғымын, сала дамуын тежейтін факторларды қарастыру және Қазақстанның ауылдық аймақтарында «Бір ауыл – бір өнім» (БАБӨ) моделіне негізделген туристік қызметтердің аясын кеңейтуге жаңа көзқарастарды зерттеу.
Әдістер – эмпирикалық әдіс деректерді жинау, бақылау және нақты құбылыстарды зерттеу, олардың арасындағы байланыстарды анықтау мақсатында. Статистикалық және экономикалық талдау – жалпы тенденцияларды және әсерлерді анықтау үшін. Логикалық әдіс – халықаралық тәжірибені пайдалану және қорытынды жасау.
Нәтижелер – авторлар республикадағы ауылдық туризмнің шашыраңқы сипаты бар екенін атап өтеді. Туризм саласында концепция мен жүйелі принциптердің болмауы туристік агробизнестің дамуына кедергі келтіретін негізгі тосқауыл болып табылады. БАБӨ қозғалысын Қазақстан өңірлерінде насихаттау жаңа жұмыс орындарының құрылуына, ауыл тұрғындарының әлауқатының артуына ықпал етеді. Агротуризм секторы қазіргі замандағы туризмнің жылдам дамып келе жатқан бағыттарының бірі екендігі көрсетілген. Қазақстанда агротуризмді кеңінен тарату үшін әлеуетті резервтер бар, олар туристік өнімді әртараптандыруға мүмкіндік береді және республика бюджетіне қосымша кіріс көзі қалыптастырады.
Қорытындылар – аграрлық туризм – аграрлық сектордың экономикасын модернизациялаудың маңызды сегменті, перспективалы инновациялық ауыл кәсіпкерлігінің бөлігі. Ауылдық территорияларда туристік инфрақұрылымды дамыту ауыл экономикасын әртараптандыруға, жұмыссыздықты төмендетуге және ауыл тұрғындарының табысын арттыруға, шағын кәсіпорындар санын көбейтуге, экологиялық таза өнім өндіру көлемін арттыруға және ауыл тұрғындарының қалаларға көшуін азайтуға ықпал етеді. Агротуризм индустриясы табиғи және адам ресурстарының үлкен резервіне ие. Дегенмен, авторлар фермерлердің туристік фирмалар тарапынан ақпараттық және консультациялық қолдауға мұқтаж екенін атап өтеді.

Көптеген экономикалық дамыған елдерде мемлекеттік қолдау, ауыл шаруашылығы саласына қаржылық инвестициялар, өнімділік пен кірістілікті арттыру, азық-түліктің қолжетімділігін қамтамасыз ету – экономикалық өсудің, ең алдымен, халықты жұмыспен қамтудың негізгі факторлары. Мақсат – Республикадағы агроөнеркәсіп кешенінің қаржыландырудағы негізгі проблемаларын қарастыру және ғылыми көзқарастарды шешу.
Әдістер - салыстыру, синтез, монографиялық зерттеу және логикалық бағалау әдістері мемлекеттік көмектің және инвестициялаудың тиімділігіне әсер ететін механизмдерді анықтау үшін қолданылды.
Нәтижелер - мақалада аграрлық секторды қаржыландырудың бюджет көздері талданды. Ауыл тұрғындарының өмір сүру сапасын арттыруға бағытталған мақсатты бағдарламалардың маңыздылығы көрсетілді, бұл баға, салық, лизинг механизмдері, жеңілдетілген несиелер және субсидиялау арқылы жүзеге асырылады. 2018- 2022 жылдар аралығындағы ақпарат, Қазақстан Республикасының 2021-2025 жылдарға арналған АӨК дамыту бойынша Ұлттық жобасының деректерімен толықтырылды, агроөнеркәсіп өндірісінің жалпы көлемі мен капитал салымдарының мөлшері қамтылды. Зерттеуде ауыл шаруашылығы өнімдерін сату нарығын кеңейту, жаңа жұмыс орындарын құру, инвестицияларды тарту және экономикалық, әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін отандық қайта өңдеу өнеркәсібінің көлемін арттыру қажеттілігі атап өтілді.
Қорытындылар - ауылдық жерлердің мамандануы, техникалық картаның әзірленуі және оған байланысты перспективалы ауылдар мен аудан орталықтарында өндірістерді ұйымдастыру, экспорт көлемін арттыру, онлайн қызметтерді тарату – азық-түлік кешенінің, агроқұрылымдардың экономикалық белсенділігінің стратегиялық даму бағыттары. Сыртқы ресурстарды пайдалану қаржылық нәтижелерді жақсартуға, ал фермерлік шаруашылықтарға негізгі қызметінен кірістерін арттыруға мүмкіндік береді. Ауыл шаруашылығы жобаларына ірі инвестициялар жоспарлау кезінде инвестициялық процесті қолдау үшін капитал құрылымын таңдау – негізгі критерийлердің бірі болып табылады.

Аграрлық сектордың тұрақты дамуын қамтамасыз ету цифрландыру технологияларын кешенді түрде пайдалануды талап етеді. Мақсат - Солтүстік Қазақстанның ауыл шаруашылығында ақпараттық технологияларды қолданудың қазіргі тенденцияларын көрсету және заманауи цифрлық инфрақұрылымды енгізу үшін қажетті шарттарды анықтау.
Әдістер - жүйелі-структуралық, экономикалық-статистикалық, салыстырмалы талдау, математикалық және жүйелі-функционалдық тәсілдер ауыл шаруашылығы саласындағы ақпараттық-коммуникациялық технологияларды зерттеуге қолданылды.
Нәтижелер - авторлар аймақта цифрлық процестерді қолдану ауқымын талдады. Ауыл шаруашылық жерлерді өңдеуде заманауи цифрлық технологияларды қолдануға әсер ететін факторлар анықталды. Нақты ауыл шаруашылығын қолдану көлемі шаруашылықтың мөлшеріне тәуелді екендігі байқалды. Өндірісті басқарудың анықтама-ақпараттық жүйелерінің экономикалық тиімділігі есептелді. Республикадағы солтүстік өңірлерде ауыл шаруашылығындағы цифрлық трансформацияның кедергілерін жою және шектеулерді жеңілдету бойынша шаралар ұсынылды.
Қорытындылар - зерттеулер негізінде цифрлық инновациялардың таралуы жалпы егіс алқабының 18-55%-ын құрайтыны анықталды. Ақпараттық технологияларды енгізетін шаруашылық субъектілерінің орташа жер көлемдерін салыстырғанда, цифрлық шешімдердің ең алдымен ірі және орта агроқұрылымдарға қолжетімді екендігі, оларда цифрландыру үшін қаржылық мүмкіндіктер мен білікті мамандар бар екендігі көрсетілді. Респонденттердің сауалнамасы агропромышленный кәсіпорынның мөлшері, техникалық жабдықталуы және экономикалық тұрақтылығының заманауи ауыл шаруашылығы жүйелерін қолдануға әсерін, сондай-ақ агробизнесмендердің жаңа технологиялар туралы ақпараттандырылу деңгейін білдіруге мүмкіндік берді. Растениеводство саласында цифрлық платформаларды пайдалану агропромышленный кешеннің экономикалық тиімділігін арттыруға ықпал ететін негізгі элемент болып табылады.

Халықтың тамақ өнімдерін тұтынуы азық-түлік қауіпсіздігінің маңызды көрсеткіші болып табылады, өйткені бұл тұжырымдама азық-түлік тәуелсіздігін ғана емес, сонымен қатар азық-түлік тауарларының қолжетімділігін де қамтиды. Мақсат – 2012-2023 жылдар аралығында Шығыс Қазақстанның агроөнеркәсіп кешенінің экономикалық көрсеткіштері мен тұрақты даму арасындағы өзара байланысты бағалау, тұтыну модельдеріне әсер еткен жағдайлар мен факторлардың ықпалын атап көрсету.
Әдістерге эконометриялық моделдеу, статистикалық бағалау, деректерді синтездеу және регрессиондық талдау жатады, олар алынған деректерді зерттеуге, заңдылықтарды анықтауға және ұсыныстар мен кеңестерді жалпыға түйіндеуге мүмкіндік береді. Eviews 12.0 бағдарламалық қамтамасыз етуі қолдауымен инновациялық эконометриялық техникалар әртүрлі айнымалылар арасындағы өзара байланысты сандық тұрғыдан дәл бағалауға мүмкіндік береді.
Нәтижелер көрсеткендей, жан басына шаққандағы жалпы өңірлік өнімнің өсуі тамақтану әртүрлілігінің және тамақ сапасының жақсаруымен корреляцияланады, бұл азық-түлік қауіпсіздігін арттырады. Авторы ауылшаруашылық өндірісіндегі өзгерістердің азық-түліктің қолжетімділігі мен бағаларына елеулі әсер ететінін атап өтеді. Негізгі аграрлық сектордың жағдайы мен дамуының перспективасын анықтауға мүмкіндік беретін азық-түлікті пайдалану деңгейін талдау ұсынылған. Негативті фактор ретінде төмен табысы бар тұрғындар үшін қажетті көлемде және ассортиментте азық-түлік тауарларының экономикалық қолжетімділігі мәселесі инфляцияның өсуі мен нақты ақшаның азаюымен байланысты. Экономикалық параметрлер азық-түлік тұтынуындағы өзгерістердің 95%-ын түсіндіреді. Тіршілік минимумының тамақ өнімдерін тұтынуда маңызды рөлі бар. Оның өсуі тамақтануға шығындардың артуына әкеледі, бұл жалпы азық-түлік тұтыну деңгейіне әсер етеді. Әлеуметтік стандарттарды тұрақты түрде түзету қажеттілігі туындайды.
Қорытындылар – елдегі азық-түлік тұрақтылығының мүмкіндіктері азық-түлік нарығындағы сұраныстың өзгеру тенденцияларына байланысты. Ауылшаруашылық өндірісінің өнімділігі мен азықтүлік тауарларына деген тұтынушылық сұраныс құрылымы арасында тікелей корреляция бар. Азық-түлікті тұтыну және халықты азық-түлікпен қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік саясат табыс айырмасын азайту, бағаларды тұрақтандыру, теңгерімді тамақтануға бағытталу, тұтынушылық таңдауларды болжауға кешенді тәсілді қамтуы тиіс.

Мақсаты - Шығыс Қазақстан облысының май саласының даму үрдістері мен проблемаларын зерттеу.
Әдістер - май-тоң май сегментінде болып жатқан құбылыстар мен процестерді зерделеу кезінде статистикалық-экономикалық, есеп айырысу-конструктивтік - келешекте май-тоң май кіші кешені өндірісінің көлемін өсірудің ықтимал баламалы бағыттарын анықтау үшін, абстрактілік-логикалық - өңірдің май-тоң май секторында қалыптасқан жағдайды талдау кезінде, салыстырмалы - шаруашылық түпкілікті мақсаттарына байланысты әртүрлі критерийлер бойынша осы тамақ саласының қызметі.
Нәтижелер - статистикалық ақпарат, басқа да ресми дереккөздер негізінде өндірілген ауыл шаруашылығы өнімдеріне, оны қайта өңдеуге және дайын тауарды сату саласына қатысты мәселелер қаралды, бұл ретте тамақ және техникалық өсімдік майлары түпкілікті негізгі өнім болып табылады.
Қорытындылар - егжей-тегжейлі мониторинг облыстың май өнеркәсібі ауқымының кеңеюін тежейтін себептерді ашуға мүмкіндік берді, атап айтқанда, қажетті шикізат ресурстарымен шектеулі қамтамасыз ету, май өңдеу зауыттарының өндірістік қуаттарын жүктеудің төмен пайызы, жоғары сапалы тұқымдармен жабдықтаудың жеткіліксіз деңгейі. Май өнімдерін шығаруды тұрақтандыратын шаралар ұсынылды. Бұл, ең алдымен, инновациялық технологияларды өндірістік циклде пайдалану, агроөнеркәсіптік кешенде түрлі интеграцияланған құрылымдарды қалыптастыру және олардың жұмыс істеуі, бұл кәсіпорындардың тиімділігін арттыруға, елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелерін шешуге мүмкіндік береді. Жоғары технологиялылық және озық маркалы жабдықтар қайта өңделген өнімнің өзіндік құнын едәуір қысқартуға мүмкіндік береді, ал сервистік орталықтардың қолдауымен өндірушілердің кооперациясы осы майлы дақылдың егіс алаңын ұлғайтуға мүмкіндік береді. Iске асырылуы iшкi және сыртқы рыноктарда сұранысқа ие жоғары сапалы экологиялық таза тамақ өнiмдерiн дайындауға ықпал ететiн инновациялық технологияларды пайдалану қажет.

Мақсаты - Атырау облысының экономикасын әртараптандыру процесінде көкөніс шаруашылығы саласының дамуын негіздеу. Әдістемелік аспектіде көкөніс дақылдарын өсіру бойынша зерттеулер дедукция әдісі негізінде жүзеге асырылды, оның салдары өңір шаруашылықтарының көкөніс өнімдері экологиялық қауіпсіз деген қисынды қорытынды болып табылады. Талдау және синтездеу әдiстерi жанар-жағармай материалдары бағасының өсу кезеңiнде өндiрiстiң бәсекелес параметрлерiн және оны қарқындату деңгейiн айқындау кезiнде пайдаланылды.
Нәтижелері - облыстың көкөніс секторының қазіргі жайкүйі, проблемалары мен әлеуетті мүмкіндіктері талданды, көкөніс кіші кешенінің рентабельділігі көрсетілді. Менеджмент саласын кеңейтуге, ауыл шаруашылығы кәсіпорындарына басқару шешімдерін қабылдау үшін маңызды уақтылы және объективті ақпарат беруге бағытталған ұсынымдар әзірленді.
Қорытынды - көкөністердің жаңа сорттарын шығару, оларды апробациялау және практикаға енгізу жөніндегі ғылыми-зерттеу жұмыстарын ұдайы жандандыру қажет, бұл аз шығынмен өнімділікті арттыруға мүмкіндік береді. Секционерлер көкөніс өнімдерінің сапасына, оларды сақтау мерзімдеріне, адам денсаулығына пайдалы қасиеттеріне және жергілікті климаттық жағдайларға бейімделуіне назар аударуы тиіс. Авторлар биомасса қалдықтарын және ақаулы төмен сортты тауарларды қайта өңдеу бойынша цехтар құрудың орындылығын атап өтеді. Көкөніс өсіру нарығы жоғары сыйымдылыққа ие және тұрақты сұраныспен сипатталады деген қорытынды жасалды, бұл оны инвестициялау үшін тартымды етеді. Инвестициялар шаруашылық жүргізуші субъектілерді технологиялық, экономикалық және әлеуметтік жаңартудың шешуші факторы болып табылады. Серпінде ауыл шаруашылығы құрылымдарының инновациялық белсенділігі жалпы экономикалық жүйеге қарағанда төмен болғанымен өсуде. Саладағы инновациялық процестердің үйлестірушісі мемлекет болуы тиіс. Саланың бәсекелестік артықшылықтарын арттыру үшін барлық алғышарттар бар.

Жер салығы жергiлiктi бюджеттердi қалыптастыру, олардың кiрiс бөлiгiн толтыру көздерiнiң бiрi болып табылады. Мақсаты - жер салығының қолданыстағы жүйесiнiң нормативтiк-құқықтық базасын талдау, жер үшiн мiндеттi төлемдердi арттыру қажеттiлiгiн негiздеу. Мынадай әдiстер пайдаланылды - монографиялық - жер салығының шетелдiк тәжiрибесiн зерделеу мақсатында, статистикалық - салық түсiмдерi, жер қорының жай-күйi бойынша деректер жинау үшiн, талдамалық - салық төлеу әдiстемелерiн зерттеу кезiнде, абстрактiлiк-логикалық әдiс негiзiнде проблемалар айқындалды және оларды шешу жолдары ұсынылды.
Нәтижелері - салықтық реттеудің шетелдік тәжірибесі фискалдық саясат ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер үшін қолайлы жеңілдікті жағдайлар жасауға және топырақтың сапасын жақсартуға бағытталғанын көрсетті. Қолданылу мақсаттарына байланысты салықтық төлемдердің қолданыстағы отандық әдістемесі қаралды. Салықтардың 7 жылдағы серпінінде төленуіне талдау жасалды. Нысаналы пайдалану бөлінісінде жер салығы мен жалдау ақысы есептелген. Ауыл шаруашылығы өнiмдерiн өткiзу нәтижесiнде табысқа сәйкес шаруа (фермер) қожалықтары үшiн салық толық қабылданбайтыны анықталды, өйткенi оны өндiруге жұмсалатын шығындар ескерiлмейдi.Қорытынды - жер салығын 40 есе арттыру мерзімінен бұрын болып табылатыны анықталды, өйткені бүгінгі таңда мұндай шара 20 есе мөлшерде заң жүзінде бекітілген. Жеке тұрғын үй құрылысы, сауда-ойын-сауық орталықтары мен өнеркәсіптік объектілер үшін елді мекендердің жерлеріне салық жүктемесін ұлғайту ұсынылады. Ауыл шаруашылығы айналымына 62,5 млн га босалқы жер санатына шоғырланған жайылымдарды тарту олардың сапалық деңгейін арттыруға және мемлекет бюджетіне қосымша ақша қаражатын алуға мүмкіндік береді.

Қазіргі уақытта аумақты аймақтарға бөлу тетігі ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің өнімділік әлеуетін сақтаудың негізгі критерийлерінің бірі болып табылады. Шөлейттенудiң келеңсiз процестерi нәтижесiнде құнарлы жерлердiң қысқаруы, тозған алқаптар санының ұлғаюы, ауыл шаруашылығы алқаптарының тиiмдiлiгiнiң төмендеуi, оларды босалқы жерлерге ауыстыру жердi аумақтық бөлудiң қолданыстағы бағыттары мен технологияларының нысаналы мақсаты бойынша тиiмсiздiгi, өндiрiстiк мүмкiндiктердiң толық пайдаланылмауы туралы куәландырады. Мысалы, 1991 ж. жерді пайдалану көлемі 218,3 млн га құрады, 2022 жылы жер учаскелері 50% -ға (115,9 млн га) пайдаланылды. Мақсаты - экономикалық теңдестірілген даму мен кеңістікте ашық бөлуді ескере отырып, ауыл шаруашылығы жерлері мен ауылдық елді мекендерді (АЕМ) жоспарлаудың теориялықәдістемелік тәсілдерін зерделеу.
Әдістер - функционалдық және табиғи-шаруашылық аймақтарға бөлудің себеп-салдарлық байланыстары анықталған талдау және синтездеу; статистикалық әдіс ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді пайдаланудың факторларын санаттар бойынша және Қызылорда облысы бойынша ақпараттықстатистикалық деректерді талдауға мүмкіндік берді. Нәтижелер - ауыл шаруашылығы алқаптарының нарығын реттеу мақсатында функционалдық аймақтарды белгілеу проблемалары анықталды, жер есебі материалдары негізінде жерлерді ранжирлеудің әлеуметтік бағдарланған көрсеткіштері белгіленді, жерді пайдалануды басқарудың қолданыстағы жүйелері көрсетілді.
Қорытындылар - АЕМ-де ауыл шаруашылығы өндiрiсiне арналған жерлердi аудандастыру бағалау аймақтарының шекараларын және жер учаскелерi үшiн төлемақының базалық ставкаларына түзету коэффициенттерiн айқындау мақсатында, сондай-ақ құрылыс салынған аумақтардың жер ресурстарын ретке келтiру құралы ретiнде жүргiзiледi. Экологиялық қолайлы ауыл шаруашылығы табиғатын пайдаланудың қажетті шарты агротехникалық тәсілдер мен іс-шаралар кешенін сақтау болып табылады.

Климаттың жаһандық жылынуы жыл сайын егіншіліктің агроклиматтық әлеуетінің азаюына алып келеді, шөлейттену, батпақтану және эрозиялық процестер салдарынан жерді дәстүрлі өсірудің көптеген аудандары ауыл шаруашылығын жүргізу үшін жарамсыз болып отыр. Мақсаты – шетелдік тәжірибені ескере отырып, тұрақты жер пайдалану тұжырымдамасы қарастырылуда.
Әдістер отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектерін және Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар жөніндегі агенттігінің Ұлттық статистика бюросының деректерін, Жер ресурстарын басқару жөніндегі комитеттің талдамалық есептерін жүйелі талдауға негізделеді.
Нәтижелер - агроөнеркәсіптік кешен проблемаларын шешудің әртүрлі тәсілдері ұсынылған, республиканың аграрлық секторын дамытудың негізгі трендтері, жердің тозуымен күресу, олардың өнімділігі мен экожүйелік функцияларын сақтау қажеттілігі көрсетілген.
Қорытындылар - әлемдiк практиканы талдау экологиялық, әлеуметтiк және экономикалық өлшемдер негiзiнде жер бөлу принциптерiн ауыл шаруашылығы жерлерiн тиiмдi пайдалануды негiзге ала отырып, яғни ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер қорын оңтайландыру арқылы жүзеге асыру қажеттiгiн куәландырады. Зерттеу пәнаралық сипатқа ие. Бұл мәселені жүйелі зерттеу ауыл шаруашылығы өндірісінде жерге орналастырудың ұтымды әдістерін қолдануға ықпал етеді. Авторлар жер қатынастары саласында цифрлық технологияларды пайдалану өндірістікшаруашылық қызметтің тиімділігін арттыруға, осы процеске қатысушылардың негізгі факторлары мен күш-жігерін бірыңғай ақпараттық кеңістікке біріктіруге, берілетін мәліметтердің дұрыстығы мен толықтығын арттыруға көмектесетінін атап өтеді. Егіншілік жүйесіндегі сандық инфрақұрылым болашақ дамудың драйвері болып табылады. Жер заңнамасына сәйкес барлық қызмет түрлерін ұсынуды цифрлық форматқа көшіру қажет.

Қазiргi жағдайда халықтың денсаулығы стратегиялық ресурс ретiнде өмiр сүру деңгейi мен сапасын айқындайтын маңызды көрсеткiштердiң бiрi болып табылады және рынокты тұтыну қасиеттерi жоғары сапалы азық-түлiк өнiмдерiмен молықтыру есебiнен қамтамасыз етiледi. Авторлар нан-тоқаш өнімдерінен кейін сұраныс бойынша екінші орында тұрған сүт және оны қайта өңдеу өнімдері өндірісінің қазіргі жай-күйін зерттеді. Республиканың әрбiр аймағында сүт саласының қайта өңдеу кәсiпорындары жұмыс iстейдi, бiрақ барлық өндiрушiлер жоғары сапалы тауарларды жеткiзе бермейдi. Мақсаты - сүт кластерлерін қалыптастыру және дамыту негізінде ішкі нарықты жоғары сортты және бәсекеге қабілетті сүт өнімдерімен қамтамасыз ету бойынша практикалық ұсынымдар әзірлеу.
Әдiстер - жүйелi тәсiл шикiзаттан дайын өнiмдерге дейiн құн жасау тiзбегiн айқындау кезiнде, статистикалық және салыстырмалы талдау - сүт кiшi кешенiнiң, шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң серпiнiн, жай-күйiн, ықтимал мүмкiндiктерiн зерделеу үшiн, қорыту әдiсi - жүргiзiлген зерттеудiң қорытындыларын шығару кезiнде пайдаланылды.
Нәтижелері - Қазақстанның сүт өнеркәсібінде орын алып отырған негізгі проблемалар анықталды: тамақ өнімдерін алу үшін сүттің жеткіліксіздігі, өндірістік қуаттардың толық жүктелмеуі, қажетті көлемде кондициялық шикізат өндіретін ірі шаруашылықтардың болмауы, импортқа тәуелділіктің жоғарылығы, шикі сүттің сатып алу бағасы.
Қорытындылар - авторлар аумақтық сүт кластерлік құрылымдарын қалыптастыруды ұсынады. Осы бағытты іске асыру отандық нарықтың қажеттілігін қанағаттандырып қана қоймай, сонымен қатар сүт саласының жоғары экспорттық әлеуетіне қол жеткізуге, қажетті жабдықтарды, мал азығын жеткізу мәселелерін шешуге, сүт тауарларының бәсекелестік артықшылықтарын, қолда бар өндірістік әлеуетті пайдалану деңгейін арттыруға, сондай-ақ шикізат базасын кеңейтуге мүмкіндік береді. Сүт индустриясының перспективалық бағыттарын зерделеу ерекше маңызға ие болады, өйткені сүт және сүт өнімдері әрбір отбасының азық-түлік себетінде міндетті түрде болады.

Кластерлік құрылымдардың өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттырудағы және Қазақстанның аграрлық экономикасының инновациялық дамуын жеделдетудегі рөлі ашылды. Агроөнеркәсіптік кластерлерді құрудың теориялық және практикалық қағидаттары, алғышарттары мен әдіснамалық тәсілдері айқындалды, олардың ерекше белгілері анықталды. Мақсаты - республика өңірлері бөлінісінде агроөнеркәсіптік кешендегі кластерлеудің экономикалық мүдделері қаралды. Қаржы-шаруашылық қызметінің неғұрлым жоғары экономикалық көрсеткіштері бар 17 облыста объектілерді таңдау жүзеге асырылды.
Әдістер – k-орташа - факторлық талдау көмегімен деректердің мөлшерін алдын ала қысқарту үшін; жылдам кластерлік талдау - ұқсас сипаттамалар негізінде шаруашылық жүргізуші субъектілерді кластерлік компоненттерге біріктіру мақсатында жүзеге асырылады.
Нәтижелер - бастапқы деректер жинақталды, корреляциялық матрица құрылды және зерттелетін белгілердің өлшемдерін төмендету үшін жалпыланған факторлардың болуына баға берілді. 2023 жылы өңірлер бойынша ауыл шаруашылығы өнімдерінің өндірісіне көп өлшемді статистикалық зерттеу жүргізілді. 5 кластермен нұсқа, облыстық маңызы бар 17 әкімшілік-аумақтық бірлікті орналастыру тәртібі мен картасы қабылданды, облыстарды топаралық байланыстыру дендрограммасы әзірленді.
Қорытындылар - кластерлiк талдау Қазақстан Республикасы объектiлерiнiң (өңiрлерiнiң) жиынтығын оларға ұқсас құрылымы мен өндiрiстiк мамандануы бар кәсiпорындарды бiрiктiре отырып, бес кластерлiк құрылымдар бойынша бөлуге мүмкiндiк бередi. Бөлінген топтар ресурстар мен білімнің тиімді интеграциясына ықпал ететін агроөнеркәсіптік кластерді рейтингтік бағалау үшін пайдаланылуы мүмкін. Кластерлік тәсілді қолдану ұзақ мерзімді даму мен бәсекелестік артықшылықтарды қамтамасыз ете отырып, аграрлық сектордың өнімділігі мен орнықтылығын арттыруға ықпал ететіні белгіленді.

Ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының еңбек ресурстарымен жеткілікті қамтамасыз етілуі, олардың аумақтық және құрылымдық теңгерімділігі, ұтымды пайдаланылуы, еңбек өнімділігінің жоғары деңгейі - АӨК тиімді жұмыс істеуінің, өнім өндіру көлемінің өсуінің және оның нәтижелілігінің артуының негізгі бағыттары. Мақсаты - аграрлық саланың адами капиталын оңтайландыру өлшемдерін талдау, орын алып отырған проблемаларды анықтау және перспективалық бағыттарды айқындау.
Әдістер - зерттеу шеңберінде статистикалық деректерді жинау мен өңдеуді, аграрлық сектор қызметкерлеріне сауалнама жүргізуді, сондай-ақ шаруашылық басшыларымен сұхбат жүргізуді қамтитын сандық және сапалық талдау әдістері қолданылды. Корреляциялық-регрессиялық әдістің көмегімен зерттелетін факторлардың еңбек белсенділігін оңтайландыруға әсері негізделген.
Нәтижелер – мақалада мамандардың кәсіби-біліктілік деңгейін төмендетуден, штаттық жасақталу дәрежесінің төмендігінен, еңбекке қабілетті халықтың ауылдық жерлерден кетуінен, аграрлық кәсіптердің беделінен айрылудан тұратын ауыл шаруашылығын кадрлық қамтамасыз етудің негізгі мәселелері белгіленген.
Қорытындылар – бұл зерттеу республиканың агроөнеркәсіп өндірісінде еңбек әлеуетін басқарудың кешенді тәсілінің қажеттігін атап көрсетеді. Біліктілікті арттыру бағдарламаларын енгізу, еңбек жағдайларын және әлеуметтік инфрақұрылымды жақсарту – саланы тұрақты дамытудың негізі. Сондай-ақ ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының тұрақты қызметін қамтамасыз ету үшін мемлекеттік қолдауды күшейту және отандық және шетелдік жеке инвесторлар мен инвестициялық қорлардың капиталын ауылдық өңірлерге тартуды ынталандыру ұсынылады. Инновациялық экономиканың қалыптасуы мен жаһандану процестерінің кеңеюі жағдайында негізгі қозғаушы элемент ретінде отандық ауыл шаруашылығы тауарын өндірушінің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін еңбек ресурстарын арттырудың одан арғы перспективалары көрсетілді.

Мақсаты - ауылдық жерлерде жұмыспен қамту проблемалары қаралып, оларды шешу жолдары ұсынылды.
Әдiстер - ауыл халқын жұмысқа орналастыру үрдiстерiн анықтау кезiнде экономикалық-статистикалық әдiс, монографиялық, жүйелiк, әлеуметтiк талдау - жұмыс орындарымен қамтамасыз етудiң көрсеткiштерi мен факторларын анықтау үшiн қолданылды.
Нәтижелер – еңбек нарығындағы қазіргі жағдай зерттелді, осы сегментті кеңейтудің мемлекеттік бағдарламалары мен оларды іске асыру нәтижелері талданды. Жұмыссыздық деңгейінің статистикалық деректері динамикадағы санаттар бойынша салыстырылды: жасы, жыныстық құрамы, еңбекпен қамтамасыз етілген қалалық және ауылдық популяциялардың үлесі. Шет елдердің тәжірибесі көрсетілді, ауыл шаруашылығында жұмыс істейтін қызметшілер санының бекітілген нормалары ұсынылды.
Қорытындылар – ауылдық аумақтардың әлеуметтік-экономикалық инфрақұрылымын жақсарту және ауыл тұрғындарының өмір сүру сапасын арттыру үшін шаруашылық жүргізуші субъектілерді субсидиялау жүйесін жетілдірудің маңызы зор. Бұл, өз кезегiнде, ауыл шаруашылығы өндiрiсiне штаттық бiрлiктердi инвестициялау және халықтың әлеуметтiк қорғалуын күшейту жағдайында қол жеткiзуге болады. Экономиканы құрылымдық қайта құру республиканың экономикалық даму өлшемдерінің бірі болып табылатын аграрлық саладағы жұмыспен қамтудың төмендеуіне әсер етті. АӨК-дегі әртараптандыру, шаруа (фермер) қожалықтарын және ауылдағы еңбек қатынастарының баламалы нысандарын қолдау теріс үрдістерді бәсеңдетуге және қосымша табыс табуға мүмкіндік береді. Ауыл тұрғындарының еңбек ұтқырлығының басым бағыты - шағын кәсіпкерлік ауқымын кеңейту. Осы мақсатта оның кәсiпорындарына салық жүктемесiн бәсеңдету, қолда бар қаржылық және материалдық қаражатты бiрiншi кезекте ауылдық аудандардағы жұмыспен қамту жобалары мен бағдарламаларын iске асыруға бағыттауға тиiс оларды қолдаудың өңiрлiк орталықтарын құру қажет.

Ауыл халқының көшi-қоны - елдердiң және олардың жекелеген аумақтарының экономикалық, экологиялық, әлеуметтiк және демографиялық дамуына әсер ететiн объективтi процесс. Көші-қон процесін реттеу және қадағалау - мемлекеттің басым міндеттерінің бірі. Мақсаты - республиканың ауылдық аумақтарындағы көші-қон ағындарының ауқымы мен бағыттары, қоныс аудару себептері және ауылдық жерлердегі еңбек нарығына әсер ету дәрежесі қаралды.
Әдiстер - экономикалық белсендi азаматтардың қоныс аудару деңгейiн сипаттайтын сандық көрсеткiштердi анықтау үшiн салыстыру. АЕМ-ге келгендер мен шыққандардың динамикасын бағалау топтастыру және графикалық талдау әдістерімен жүзеге асырылды. Жалпылау әдісі - қоныс аударудың негізгі аспектілерін қалыптастыру кезінде.
Нәтижелер - авторлар заңды еңбек көші-қоны, түсіндіру және кеңес беру, құқықтық қорғау тетіктерін және келушілер мен кетушілер үшін ұйымдастыру шараларын жетілдіру қажеттігін айтады. Инфрақұрылымды дамытуға, жаңа жұмыс орындарын құруға, мансаптық өсу мүмкіндіктеріне, жоғары табыс алуға, жергілікті тұрғындарды көшіру деңгейі жоғары ауылдық елді мекендерде (АЕМ) әлеуметтік жағдайларды қамтамасыз етуге ерекше назар аударған жөн. Зерттеу негізінде оң үрдістер мен өндірістің тұрақты өсуі қалаға тұрақты тұруға да, уақытша жұмыс іздеуге де ынталандырмайды деген қорытынды жасалды.
Қорытындылар - көшіп-қонушыларды ауылдық аудандарға тартуға олардың облыс орталығына жақын орналасуына, ауыл шаруашылығы кәсіпорындарын, фермерлік шаруашылықтарды орналастыруға арналған жерге, қолайлы табиғи-климаттық жағдайларға үлкен назар аударылады. Айтылғандарды негізге ала отырып, халықтың көші-қон шығынын азайтуға ықпал ететін негізгі фактор ретінде ауылдық аумақтардағы экономиканы әртараптандыру, қолда бар өндірістік объектілерді одан әрі дамыту және жаңаларын құруды атауға болады.

Мақсаты - Қазақстанның ауылдық аймақтарындағы, оның ішінде Қостанай облысындағы депопуляциялық үрдістерді талдау және оларды оңтайландыру тетіктерін ұсыну. Салыстырмалы талдау және серпiндi әдiстер негiзгi себептердi анықтау және ауылдық аудандардағы халық санын жыл сайын азайту мақсатында қолданылды. Ауылдық жердің тұрғындарын қысқарту факторларын айқындау, сондай-ақ демографиялық және әлеуметтік проблемаларды кешенді реттеу жүйесін қалыптастыру үшін эмпирикалық әдістер пайдаланылды. Облыстың әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштерін бағалау бағалау тәсілі негізінде жүргізілді.
Нәтижелер - авторлар республиканың ауылдық аумақтарын дамыту жөніндегі бірқатар қолданыстағы құжаттарға қарамастан, 2009 жылдан бастап жүзеге асырылып келе жатқанын атап өткен. елдің ауыл халқының депопуляциясы сақталуда. 2024 жылы. 2008 жылмен салыстырғанда сандық құрамы 9,1% азайды. Бұл Қостанай облысына тән. Осы өңірде депопуляциялық бағыттылықты неғұрлым тереңірек зерделеу мақсатында 2010 - 2023 жылдар аралығындағы кезеңдегі деректерді қамтитын халық тығыз орналасқан 4 және халық тығыз орналасқан 4 ауданның әлеуметтік параметрлеріне салыстырмалы талдау жүргізілді.
Қорытындылар - Қазақстан мен Қостанай облысының еңбек нарығының индикаторлары қалалық көрсеткіштермен салыстырғанда біршама төмен. 2023 жылы жұмыс күшінің үлесі қаламен салыстырғанда ауылдық елді мекендерде жоғары байқалды, алайда жұмыспен қамту деңгейі айтарлықтай төмен болды. Ауылдық аудандарда өзін-өзі жұмыспен қамтыған жұмысшылар 16% -ға, облыста 9% -ға көп. Табыстың және оның тұрақты көздерiнiң төмен мөлшерi экономикалық белсендi топтардың ауылдардан iрi қалаларға кетуiне әкеп соқты. Ауылдық аймақтарда осы процестердi кешендi реттеу үшiн бизнестiң әлеуметтiк жауапкершiлiгiнiң пәрмендi тетiгiн (БӘЖ) құру орынды, бұл мемлекеттiң бюджет шығыстарын қысқартады.

Мақалада олардың арасындағы теңдестірілген кооперациялық байланыстардан синергетикалық нәтиже алу мақсатында салааралық кешенге интеграцияланған институционалдық тәуелсіз кәсіпорындарды біріктіру - сүт кластерін құру жобаларында стейкхолдерлер арасында сенімді қатынастарды құру қажеттілігі мен уақтылығы көрсетілген. Кластерде оның барлық қатысушыларының мүдделері ескерілуі тиіс, сондықтан олардың арасындағы сенімді қолдау сүт бизнесінде азық-түлік тізбегін қалыптастыру үшін қажет, бұл өз кезегінде сүт саласын тиімді дамыту, сүт өнімдерінің өндірісі мен сапасын арттыру үшін катализатор болып табылады. Мақсаты - жалпы мүдделiлiкке, жобалық ортадағы стейкхолдерлер арасындағы әрiптестiкке факторлардың әсерiн зерделеу, сондай-ақ олардың арасындағы нәтижелi өзара iс-қимыл құралдарын қолдану жөнiнде әдiснамалық және практикалық ұсынымдар әзiрлеу, бұл жобаның табысты болуына және ортақ мақсаттарға қол жеткiзуге ықпал етедi.
Әдістер - проблемалар мен себептерді анықтау мақсатында абстрактілік-логикалық, Google-form пайдаланумен респонденттерге онлайнсауалнама жүргізу, Альфа Кронбахты модельдеу әдістері тікелей өлшеуге болмайтын латенттік айнымалылар (конструкторлар) арасындағы күрделі өзара байланыстарды талдау кезінде Smart PLS бағдарламасында жасалған модельдегі мәселелердің сенімділігі мен ішкі үйлесімділігін бағалау үшін қолданылады. Зерттеу барысында Қазақстанның барлық өңірлерінен сүт кіші кешені қызметінде әлеуетті стейкхолдерлер болып табылатын 76 респондентке сауалнама жүргізілді.
Нәтижелер - таңдалған тұжырымдамалық модельдің сенімділігі мен дұрыстығы белгіленді, сүт кластерінің жұмыс істеуі жөніндегі жобаның өмірлік циклі ішінде алға тартылған болжамдарды тереңдету қажеттілігі дәлелденді.
Қорытындылар - инновациялық кәсiпкерлiк инвесторлардан бастап тұтынушыларға дейiн өндiрiстiк процестiң бүкiл тiзбегi бойынша сенiмдi қатынастар атмосферасын қалыптастыру процесiн басқарусыз табысты бола алмайды.

Жер бірегей және алмастырылмайтын табиғи ресурс болып табылады. Сондықтан ол әрдайым мемлекет мүддесінің ортасында тұрады. Мақсаты - Қазақстанның жер заңнамасында баға белгілеуді нормативтік-құқықтық реттеу әдістері зерттелді, ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді пайдалану құқығының тетігі мен құнын айқындайтын факторлар жүйелендірілді, оларды бағалаудың жаңа тәсілдері көрсетілді.
Әдiстер - монографиялық жер қорының қазiргi жай-күйiн зерттеу, кемшiлiктердi табу, жер алқаптарының кадастрлық құнын белгiлеуде әлемдiк тәжiрибенi саралау кезiнде, статистикалық-экономикалық және талдамалық - қажеттi ақпарат, абстрактiлiк-логикалық ақпарат алу үшiн пайдаланылды, соның негiзiнде ұсыныстар мен ұсынымдар әзiрлендi.
Нәтижелері - ауыл шаруашылығы жерлерінің бағалау құнын бақылауды жүзеге асыру жөніндегі шаралар негізделген. Жер пайдалану құқығынан айырылуға әкеп соғатын әлеуетті қатерлер анықталды.
Қорытындылар - республикадағы жер учаскелерiнiң бағасы 2003 жылдан бастап, жеке меншiкке өткеннен кейiн қалыптаса бастады. Оларды нарықтық айналымға тарту үшін бірқатар заңнамалық құжаттар қабылданды. Жер кодексі жылжымайтын мүлікке бекітілген және мемлекеттік тіркеуде тұр. Бастапқыда ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер үшін төлем бастапқы нарықта қалыптасты, мемлекет бағалауды регламенттеді. 21 жыл ішінде жерге базалық ставкалар өзгерген жоқ. Кадастрлық бағалау кезінде базалық мөлшерлемені қайта есептеу және әлеуметтік-экономикалық, тәуекел-экологиялық, климаттық жағдайларды ескеру қажет. Бұл өз кезегінде ауыл шаруашылығы алқаптарына тарифтерді, бағалау индекстерін жетілдіруді талап етеді. Қазақстан Республикасы жер кадастрын жүргізудің цифрлық форматына көшкендіктен, өңірлер бөлінісінде жер учаскелері құнының бағалар картасын жасау және оларға тұрақты мониторинг жүргізу қажет.