Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығындағы су ресурстары: ғалымдардың ұтымды пайдалану, перспективалар және басқару туралы көзқарасы

Мақсаты – Қазақстанның ауыл шаруашылығында су ресурстарын дамытудың ӛзекті мәселелерін зерделеу. Әдістері – жалпы ғылыми: логикалық, жүйелік тәсіл, талдау және синтездеу, нақтылау және жалпылау, салыстыру, сондай-ақ тиімділігін бағалау үшін сандық және сапалық су алқаптарын пайдалану. Нәтижелері – республикадағы су тапшылығының себептері анықталған. Оның жетіспеушілігіне топырақ -климаттық жағдайлар (орта есеппен 5 жылдан 2-3 жылға дейін қуаңшылық болады), халық санының ұлғаюы (2016 жылмен салыстырғанда 2021 жылы ӛсім шамамен 7,0%-ды құрады), ӛңірлер бойынша суармалы судың біркелкі бӛлінбеуі, ауыл шаруашылығы дақылдары үшін суармалы жерлердің қысқаруы, ирригациялық құрылыстардың тозуы сияқты факторлар әсер етеді, сенімді коллекторлық-дренаждық желілердің болмауы, антропогендік жүктемелерге байланысты ӛзендер мен кӛлдердің ластануы. Елдің су қауіпсіздігі шектес мемлекеттерге – Ресейге, Қытайға, Қырғызстанға, Тәжікстанға, Ӛзбекстанға байланысты екені дәлелденген. Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университетінің су кӛздері мен трансшекаралық су бӛлуді ұтымды басқару, ауыз суды тұтыну, жасанды суарудағы егіс алаңдарын кеңейту, су үнемдеу технологияларын енгізу және жаңбырлатып суару, ауыл шаруашылығына пайдаланылатын жерлерді техникалық құралдармен қамтамасыз ету, тозған және сортаңданған топырақты қалпына келтіру, жайылымдарды суландыру, цифрландырудың жаңа модельдерін қолдана отырып, ғылыми зерттеулерінің қорытындылары кӛрсетілген. Қорытындылар – авторлардың пікірінше, Қазақстандағы су шаруашылығы салаларын мемлекеттік қолдаудың тиімді тетіктерін әзірлеу қажет. Жоғарыда аталған мәселелерді шешу үшін су шаруашылығы кешені саласындағы жаңа білімдерді, үздік инновациялық жобаларды жергілікті жағдайларға бейімдей отырып, оларды іздестіру мен трансферттеу жүргізуге қабілетті жоғары білікті кадрлар даярлауды күшейту қажет.

1. Глава государства К.-Ж. Токаев выступил на Саммите ООН по продовольственным системам [Электронный ресурс]. – 2021. https://www.akorda.kz (дата обращения 12.07.2022).

2. Названы основные причины дефицита воды в Казахстане [Электронный ресурс]. – 2022. URL://https://el.kz (дата обращения 17.06.2022).

3. Насколько реальна угроза дефицита воды в Казахстане [Электронный ресурс]. – 2021. URL:https://lenta.inform.kz (дата обращения 12.07.2022).

4. Аналитическая справка к парламентским слушаниям по вопросу «Перспективы развития водной отрасли Казахстана» в свете реализации Послания Главы государства К.-Ж. Токаева народу Казахстана от 1 сентября 2021 года «Единство народа и системные реформы – прочная основа процветания страны» г. Нур-Султан, 2022. -73с.

5. Лагутин, Е.И. Геогидрология внутриконтинентальных орогенов Центральной Азии / Е.И.Лагутин. Алматы: ЛЕМ, 2016. – 327 с.

6. Усупаев, Ш.Э. Инженерная геономия в решении прикладных и фундаментальных проблем наук о земле / Ш.Э. Усупаев // Известия ВУЗов Кыргызстана. 2017. No 1. С. 61-69.

7. Лагутин, Е.И. Химический состав подземных вод ТяньШаня / Е.И.Лагутин. Тараз: Формат-Принт, 2010. 372 с.

8. Алимкулов, С.К. Ресурсы речного стока Казахстана в условиях будущих климатических и антропогенных изменеий / С.К. Алимкулов, А.А Турсунова, А.А Сапарова // Гидрометеорология и экология. -2021. No1.С. 59-69.

9. Лагутин, Е. И. Водные ресурсы Центральной Азии на современном этапе (проблемы и перспективы) / Е.И.Лагутин //Наука, новые технологии и инновации Кыргызстана. – 2019. – N 4. – С. 230-232).

10. Панарин, А.С. Стратегическая нестабильность в XXI веке /А.С. Панарин. М., 2017. 560 с.

11. Цена ограниченного ресурса. Дефицит воды может перекроить всю экономику // Деловой еженедельник «КУРСИВъ» [Электронный ресурс].-2015.-URL: https://www.online.zakon.kz (дата обращения: 09.06.2022 г.).

12. Асен, У.Ж. Проблемы и решения использования водных ресурсов Республики Казахстан/ У.Ж. Асен // Экономические исследования и разработки.-2020.-N 1.-С. 38-42.

13. Есполов, Т. КазНАИУ ведущий университет мирового уровня в области здорового птиания и окружающей среды / Т. Есполов, К.Тиреуов, У. Керимова, М. Алексеева. Алматы, 2022. С.386.