Қазақстанның қызылша қант кіші кешені: табиғи-географиялық ресурстық әлеуеттің рөлі

Мақсаты – мақалада Қазақстандағы қант ӛнімдерінің импортқа тәуелділігі мәселелері ашылып, қант қызылшасын ӛсіру бойынша мемлекеттік бағдарламалар кӛрсетілген. Қант зауыттары шетелден (Бразилия, Куба және Малайзия) импортталатын қант қамысы басымдылығымен отандық шикізатты қайта ӛңдеу үлесінің жыл сайын азаюымен сипатталады. Әдістері – статистикалық, картографиялық, жүйелік және салыстырмалы талдау. Нәтижелері – авторлар ресми статистика бойынша ішкі нарықтағы қанттың үлесі 58 пайызды құрайтынын, оның тек үш пайызы ғана жергілікті жерде ӛндірілетінін атап ӛткен. Қант қызылшасы қосалқы кешенінің негізгі экономикалық кӛрсеткіштері анықталған: ӛнімділік деңгейі, жалпы ӛнім, ақ рафинадталған қант ӛндірісінің кӛлемі, тозу деңгейі жоғары қант ӛнеркәсібінің ӛндірістік қуаттары, жаңғыртуды қажет ететін технологиялық жабдықтар, бұл ӛз кезегінде үлкен инвестицияны қажет етеді. Осы саланың дамуын тежейтін негізгі себептер анықталған: республиканың оңтүстік облыстарында егіс алқаптарының қысқаруы, қазақстандық элиталық тұқымдарды пайдалану дәрежесінің жеткіліксіздігі және тиісінше импортқа тәуелділік, жоғары шығындар, сатып алу бағасының тӛмендігі кезінде рентабельділіктің тӛмендігі, фермерлерді ылғалмен қамтамасыз ету, техникалық жарақтандыру проблемалары. Шикізат базасына импорттық тәуелділікті тӛмендету мақсатында елдің солтүстік облыстарында (Солтүстік Қазақстан, Павлодар, Ақмола облыстары) қызылша егудің оң тәжірибесі бар, бұл елдің табиғи-географиялық әлеуеті осы ӛңірлерде қызылша қант ӛндірісін тиімді дамытуға мүмкіндік беретіндігімен байланысты. Қорытындылар – табиғи-климаттық жағдайларды талдай отырып, авторлар Қазақстанның солтүстігіндегі чернозем аймағы осы дақылды ӛсіру үшін қолайлы екенін, оның қант-құм мен рафинадтың ӛткір тапшылығы кезеңінде ерекше маңыздылығын айтады. Республикада аса маңызды әлеуметтік ӛнім ретінде оған деген қажеттілік артып келеді.

1. Национальный проект по развитию агропромышленного комплекса Республики Казахстан на 2021-2025 годы. Постановление Правительства Республики Казахстан от 12 октября 2021 года № 732 [Электронный ресурс].2021.URL: //https://www.adilet.zan.kz (дата обращения:16.02.2022).

2. Буянов С. Как Казахстан оставили без сладкого [Электронный ресурс].2017.URL: https://www.forbes.kz/finances/markets/ (дата обращения:18.02.2022).

3. Айгюзель, К. Казахстан останется без сладкого? Что будет с ценами на сахар [Электронный ресурс].2021.URL: https://www.news.myseldon.com/ru. (дата обращения: 01.03.2022).

4. Штыкельмайер В. В Казахстане намерены значительно снизить зависимость от импорта сахара. Каким образом? Костанайские новости. [Электронный ресурс].2022.URL:https://www.kstnews.kz/newspaper/ (дата обращения: 19.05.2022).

5. В 2022 году в Жамбылской области Казахстана планируют засеять 6,3 тыс. га сахарной свеклы [Электронный ресурс].2022.URL: https://www.sugar.ru/node/ (дата обращения:18.03.2022).

6. Казахстан: Посевная кампания завершается в Алматинской области [Электронный ресурс]. – 16.05.2021.URL: https://www.zerno.ru/ (дата обращения: 21.05.2022).

7. ЕАЭС завершается производство свекловичного сахара из урожая 2021 года [Электронный ресурс].2022.URL: https://www.sugar.ru/node (дата обращения: 30.03.2022).

8. Минсельхоз Казахстана назвал залог продовольственной безопасности страны. [Электронный ресурс].-2021.-URL:https://www.ru.sputnik.kz/ (дата обращения: 01.02.2022).

9. Концепция реализации отраслевой программы развития сахарного производства на 2018-2027гг.– Астана, 2018. -28 с.

10. Валовой сбор сахарной свеклы по регионам России в 2019 году. [Электронный ресурс].-2021.-URL:https://www.xn--80apggvco.xn--p1ai=300 (дата обращения: 01.04.2022).

11. Sugar production from sugar beet in selected European countries from 2018/19 to 2020/21 (in kilotons of sugar) [Electronic resource].2022.URL:https://www.statista.com/statistics/1126827/sugar-beet-sugar-productionin-european-countries/ (date of access: 04.05.2022).