Қазақстан Республикасының мақта шаруашылығындағы өндірістік тізбек: интеграцияланған жүйедегі мәселелерді шешу

   Мақта кешені Қазақстан Республикасының экономикасында елеулі орын алады. Басты өнім - мақта талшығы әлемдік нарықта бәсекеге қабілетті техникалық өнім болып табылады. Оны өткізуден түскен табыс - ел бюджетіне валюталық түсімдердің маңызды бабы. Басылым Қазақстанның мақта өнеркәсібінде интеграцияланған өндірістік тізбекті құру проблемасына арналған. Республикада ұзақ уақыт бойы мақта шикізат ретінде экспортқа сатылды, ал тоқыма саласындағы ішкі қажеттіліктер үшін Өзбекстаннан, Түркиядан, Қытайдан, Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінен арзан сорттар импортталды. Қазіргі уақытта өңдеу индустриясы көлеміндегі тоқыма өндірісінің үлесі 1 % -дан аспайды, дамыған
мемлекеттерде бұл көрсеткіш - 6-8 %.

   Мақсаты - шитті мақтаны қайта өңдеуден бастап қосылған құны жоғары дайын тоқыма бұйымдарын алуға дейінгі сатыларды біріктіру жолымен технологиялық процестерді ұйымдастыруды экономикалық негіздеу.

   Әдістер - мақтаны қайта өңдеу кезеңдерінің интеграциясын зерделеу кезіндегі жүйелі тәсіл. Экономикалық-математикалық модель арқылы бәсекелес өнiм шығарудан түсетiн маржиналдық кiрiс есептелген.

   Нәтижелер - шаруашылық жүргiзудiң қазiргi әдiстерi еңбек өнiмдiлiгiнiң өсуiне, өндiрiстiң тиiмдiлiгiне қол жеткiзуге негiз бола алмайтыны көрсетiлдi. инновацияларды пайдалану. Авторлар шикізаттың басым бөлігін елде өңдеуді ұсынады, ол үшін мақта дайындаудан бастап соңғы тоқыма тауарларын шығаруға дейінгі өндірістік тізбекті қалыптастыру қажет.

   Қорытынды - жалпы пайданы есептеу моделі ұсынылған интеграцияның жоғары тиімділігін растайды. Ұсыныстарды іске асыру ішкі нарықты қорғауға, аграрлық секторды дамыту бағдарламаларын іске асыруға, жаңа технологияларға жылдам көшуді жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

1. Нелёгкая доля лёгкой промышленности: почему казахстанский легпром так медленно продвигается в развитии? [Электронный ресурс]. - 2023. - URL: https://www.energy-prom.kz/ru/articles-ru/industries-ru/nelyogkaya-dolya-lyogkoj-promyshlennosti--pochemu--kazahstanskij-legprom-tak-medlenno-prodvigaet-sya-v-razvitii (дата обращения: 12. 09. 2024).

2. Сыздыков, Б.Ш. Конкурентоспособность агропромышленного комплекса Туркестанской области Казахстана / Б.Ш. Сыздыков, А.К. Шарипов, А.Б. Абилкасым // Проблемы агрорынка. - 2020. - N 2. - С. 89-99.

3. Luco, F. Diagnosing Anticompetitive Effects of Vertical Integration by Multiproduct Firms. Review of Industrial Organization / F. Luco, G. Marshall // The Industrial Organization Society. - 2021. - Vol. 59(2). - P. 381-392.

4. Claici, A. The Economic Rationale For Vertical Integration In The Tech Sector / A. Claici // Copenhagen Economics, 2022. - 86 p.

5. Hayes, A. Vertical Integration Explained: How It Works, With Types and Examples [Electronic resource].- 2024. Available at: https://www.investopedia.com/terms/v/verticalintegration.asp (date of access: 12. 09. 2024).

6. Булақбай, Ж. Текущее состояние развития легкой промышленности в Казахстане. Государственный аудит / Ж. Булақбай, С. Тажикенова, Б. Сандыбаева. - 2022. - № 55(2). - С. 73–79. doi: 10.55871/2072-9847-2022-55-2-73-79

7. Альбекова, А. Нелегкая легкая промышленность Казахстана заживет к 2020 году [Электронный ресурс]. - 2017. - URL: https://www.abctv.kz/ru/news/nelegkaya-legkaya-promyshlennost-kazahstana-zazhivet-k-2020 (дата обращения: 12. 09. 2024).

8. Ерманова, Г., Диханбаев, М., Мамурбаев, Н. Что тормозит развитие легкой промышленности в РК? [Электронный ресурс]. - 2022. - URL: https://www.24.kz/ru/news/economyc/item/564834-chto-tormozit-razvitie-legkoj-promyshlennosti-v-rk (дата обращения: 12. 09. 2024).

9. Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенін дамытудың 2021-2025 жылдарға арналған ұлттық жобасы. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 25 мамырдағы қаулылары (Элетрондық ресурс]. – 2023. - URL: https://www.adilet.zan.kz/rus/docs/P1800000423 (қаралған күні:12. 09. 2024).

10. Қазақстан Республикасының негізгі әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштері 1991-2023 жж. [Электрондық ресурс]. - 2024. - URL: https://www.google.com/search?q (қаралғаң күні: 1. 10. 2024).

11. Cotton: Review of the World Situation. The Secretariat of the International Cotton Advisory Committee [Electronic resource]. - 2024. Available at: https://www.icac.org/Content%20Files/04cc41c0_65e5_48ff_a4a6_f0ebc5cb59ed/Cotton%20Review%20Report%20Feb%202024%20eng.pdf.pdf (date of access: 1. 10. 2024).

12. Cotton Market Analysis - APAC, Middle East and Africa, North America, South America, Europe - Turkey, China, India, Pakistan, Bangladesh - Size and Forecast 2023-2027 [Electronic resource]. - 2023. Available at: https://www.technavio.com/report/cottonmarket-industry-analysis (date of access: 1. 10. 2024).

13. Алшынбай, А.М. Аграрлық секторда инновацияларды енгізудің шетелдік тәжірибесі / А.М Алшынбай, М.У. Дуйсемалиева, А.Б. Отарбаева // Проблемы агрорынка. - 2020. - N 2.-Б. 33-39.

14. Анализ рынка хлопка в Казахстане - 2024. Показатели и прогнозы. Маркетинговые исследования и отчёты [Электронный ресурс]. - 2024. – URL: https://www.tebiz.ru/mi/analiz-rynka-khlopka-v-kazakhstane (дата обращения: 1. 10. 2024).

15. Chaudhary, K.K. Development of n-variable Regression Model / K.K. Chaudhary, A.K. Mishra / Journal of Advanced Research in Applied Mathematics and Statistics. - 2021. - Vol. 6. - Issue 1&2. -P. 1–3. doi: 10.24321/2455.7021.202101

16. Liao, J. Optimal model averaging for multivariate regression models / J. Liao, Alan T.K. Wan, H. Shuyuan, Z. Guohua // Journal of Multivariate Analysis. - 2022. - 104858. doi: 10.1016/j.jmva.2021.104858.

17. Li, W. Statistical analysis of a linear regression model with restrictions and superfluous variables / W. Li, Y. Tian, R. Yuan // Journal of Industrial and Management Optimization. - 2023. - N 19(5). - P. 3107-3127. doi: 10.3934/jimo.2022079