Қазақстандағы киіктердің популяциясын басқару: ретроспективті зерттеу және сақтау мүмкіндіктері

   Соңғы онжылдықтарда Қазақстандағы киіктердің популяциясы табиғи және антропогендік факторлардың әсерінен айтарлықтай өзгерістерге ұшырады. Табысты табиғатты қорғау шараларына қарамастан: аң аулауға тыйым салу, халықаралық ынтымақтастық, киіктердің санын өте төмен деңгейден қалпына келтіру, ұзақ мерзімділіктің болмауы тұжырымдамалар реттеуді әкелдіжәне к артық мөлшерге популяциялар. Бұл процесті басқарудағы басты қиындық олардың саны мен тіршілік ету ортасы арасындағы тепе-теңдікті сақтауда емес, әр түрлі мүдделі тараптар арасында тиімді өзара іс-қимыл орнатуда.

   Мақсат – талдау саны, қазіргі заманғы сын-қатерлер мен әдістерді зерттеу реттеуді генотипі бойынша республикада осы жануарлардың.

   Әдістер - деректерді жүйелеу бойынша сандық құрамы бойынша әр түрлі аймақтардағы киіктердің популяциялары мен популяцияларының жай-күйіне экологиялық мониторинг жүргізу олардың орналасу ареалының, сондай-ақ жүйелі көзқарас қарауда қарауарасындағы қарыз байланыстары сондай ұсақ тұяқты тұяқтылар және дала өсімдіктерінің экожүйесі аудандардың мүмкіндік берген зерделеу динамикасына осы сүтқоректілердің мал басы және стратегияларды ұсыну үйлестіру және сақтау.

   Нәтижелер – әсер ететін факторлар анықталды өзгеріс киіктердің популяциялары, сондай-ақ қазіргі заманғы әдістер үйлестіруді олардың саны. Бағыттар көрсетілген бейімделгішақұ басқарумен популяциямен, пайдалану реттеуге мүмкіндік беретін саны және ауыл шаруашылығына кері әсерін барынша азайту.

   Қорытындылар – қажеты енгізу механизмінің басқарманың бейімделгіштар мүмкіндіктері, тұрақтыға негізделген тіршілік әрекетінің құрамы мен жағдайларын бақылау популяциялар, сондай-ақ киіктерді бақыланатын өндіруге оралу үшін белгіленген квоталар шегінде сақталуын мүдделер арасындағы тепетеңдік биогеоценоза және еліміздің аграрлық секторының, жануарлардың генетикалық қорын толықтыруды қамтамасыз ету, азайту оларға шаруашылық қызметінің зиянды әсері, жаңа инновациялық технологияларды қолдана отырып бухгалтерлік есеп әдістерін жетілдіру.

1. Apollonio, M. Challenges and science-based implications for modern management and conservation of European ungulate populations / M. Apollonio, V. Belkin, J. Borkowski, O. Borodin, T. Borowik, F. Cagnacci, D. Alexey, P. Danilov, A. Faybich, F. Ferretti, J-M. Gaillard, M. Hayward, P. Heshtaut, M. Heurich, A. Hurynovich, A. Kashtalian, G. Kerley, P. Kjellander, R. Kowalczyk, G. Yanuta // Mammal Research. - 2017. - № 62. – Р. 209-217.

2. Paulovics, A., Bragyova, A. The protection of wildlife. Conference: MultiScience - XXXII. microCAD International Multidisciplinary Scientific Conference [Electronic resource]. - 2018. Available at: https://www.researchgate.net/publication/328032926. doi: 10.26649/musci.2018.041 (date of access: 16. 09. 2024).

3. Шунтов, В. П. Концептуальные заметки об управлении биологическими ресурсами, рациональном и устойчивом рыболовстве / В.П. Шунтов // Вопросы рыболовства. – 2016. - № 1.- С. 5-19.

4. Makeeva, V. Technology for Restoring and Maintaining Sustainability of Populations: Practical and Theoretical Results of Genourbanology / V. Makeeva, A. Smurov, D. Politov, M. Belokon, Y. Belokon, E. Suslova, A. Kalinin // The Open Conference Proceedings Journal. - 2014. - № 6. - P. 1-9. doi: 10.2174/2210289201506010001

5. Нурушев, М.Ж., Байтанаев О.А. Проблемы и методы спасения сайгака (saiga tatarica L) в Казахстане / М.Ж.Нурушев, О.А. Байтанаев //Бюллетень Оренбургского научного центра. - 2018. - N 1. - P. 1-20. doi: 10.24411/2304-9081-2018-11005.

6. Сафонов, В.Г. О необходимости совершенствования управления ресурсами дичи / В.Г. Сафонов, В.М. Глушков // Аграрная наука Евро-Северо-Востока. - 2016. - № 1 (50). - С. 51-56.

7. Jaffe, K. Social and Natural Sciences Differ in Their Research Strategies, Adapted to Work for Different Knowledge Landscapes [Electronic resource]. - 2014. Available at: https://www.researchgate.net/publication/260992889_Social_and_Natural_Sciences_Differ_in_Their_Research_Strategies_Adapted_to_Work_for_Different_Knowledge_Landscapes (date of access: 16. 09. 2024).

8. Mattsson, B., Irauschek, F., Yousefpour, R. Gaps in Quantitative Decision Support to Inform Adaptive Management and Learning : a Review of Forest Management Cases. Current Forestry Reports [Electronic resource]. - 2018. Available at: https://www.researchgate.net/publi-cation/326472785_Gaps_in_Quantitative_Decision_Support_to_Inform_Adaptive_Management_and_Learning_a_Review_of_Forest_Management_Cases (date of access: 16. 09. 2024).

9. Cooke, Brian. Australia's War Against Rabbits: The Story of Rabbit Haemorrhagic Disease [Electronic resource]. - 2014. Available at: https://www.researchgate.net/publication/276884972_Australia's_War_against_Rabbits_The_Story_of_Rabbit_Haemorrhagic_Disease (date of access: 16. 09. 2024).

10. Naha, D., Dash, S., Chettri, A., Roy, A., Sambandam, S. Elephants in the neighborhood: patterns of crop-raiding by Asian elephants within a fragmented landscape of Eastern India [Electronic resource].- 2020. Available at: https://www.researchgate.net/publication/342624776_Elephants_in_the_neighborhood_patterns_of_crop-raiding_by_Asian_elephants_within_a_fragmented_landscape_of_Eastern_India (date of access: 16. 09. 2024).

11. Каримова, Т.Ю. Прошлое и настоящее сайгака в России – есть ли будущее? / Т.Ю. Каримова, А.А. Лущекина, В.М. Неронов, Ю.Н. Арылов, Н.Ю. Пюрвенова // Экосистемы: экология и динамика. – 2022. - № 4(6). - С. 5-26.

12. Әділет информационно-правовая система нормативных правовых актов Республики Казахстан [Электронный ресурс]. - 2012. - URL: https://www.zakon.kz (дата обращения: 12. 09. 2024).

13. Постановление Правительства Республики Казахстан от 24 октября 1997 г. N 1454 «Об утверждении лимитов добычи сайгака, пушных зверей и пернатой дичи в Республике Казахстан на сезон охоты 1997 года». Об утверждении лимита на изъятие видов животных, являющихся объектами охоты на период с 1 июля 2022 года по 15 февраля 2023 года включительно. Приказ Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 10 июня 2022 года № 211 [Электронный ресурс]. - 2022. - URL: https://www.adilet.zan.kz/rus/docs/P990000527_ (дата обращения: 10. 09. 2024).

14. Каримова, Т.Ю. Современное состояние и ретроспективный анализ популяций сайгака России и Казахстана / Т.Ю. Каримова, А.А. Лущекина, В.М. Неронов // Аридные экосистемы. - 2021. - № 2 (87). - С. 42-46.

15. Охрана окружающей среды в Республике Казахстан. Статистический сборник 1996-2022 гг. [Электронный ресурс]. - 2023 год. - URL: www.stat.gov.kz. (дата обращения: 12. 09. 2024).

16. Численность сайгаков в Казахстане достигла почти 2 млн особей, Kazakhstan Today, [Электронный ресурс]. - 2024. - URL: https://www.kt.kz/rus/ecology/chislennost_saygakov_v_kazahstane_dostigla_1_9_milliona_1377955749.html (дата обращения: 11. 09. 2024)

17. Govind, S., Jayson, E. Crop damage by wild animals in Thrissur District, Kerala, India [Electronic resource]. - 2016. Available at: https://www.researchgate.net/publication/294669710_Crop_damage_by_wild_animals_in_Thrissur_District_Kerala_India (date of access: 16. 09. 2024)