Қазақстан Республикасы Қызылорда облысының ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерін аймақтарға бөлудің кейбір аспектілері

Қазіргі уақытта аумақты аймақтарға бөлу тетігі ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің өнімділік әлеуетін сақтаудың негізгі критерийлерінің бірі болып табылады. Шөлейттенудiң келеңсiз процестерi нәтижесiнде құнарлы жерлердiң қысқаруы, тозған алқаптар санының ұлғаюы, ауыл шаруашылығы алқаптарының тиiмдiлiгiнiң төмендеуi, оларды босалқы жерлерге ауыстыру жердi аумақтық бөлудiң қолданыстағы бағыттары мен технологияларының нысаналы мақсаты бойынша тиiмсiздiгi, өндiрiстiк мүмкiндiктердiң толық пайдаланылмауы туралы куәландырады. Мысалы, 1991 ж. жерді пайдалану көлемі 218,3 млн га құрады, 2022 жылы жер учаскелері 50% -ға (115,9 млн га) пайдаланылды. Мақсаты - экономикалық теңдестірілген даму мен кеңістікте ашық бөлуді ескере отырып, ауыл шаруашылығы жерлері мен ауылдық елді мекендерді (АЕМ) жоспарлаудың теориялықәдістемелік тәсілдерін зерделеу.
Әдістер - функционалдық және табиғи-шаруашылық аймақтарға бөлудің себеп-салдарлық байланыстары анықталған талдау және синтездеу; статистикалық әдіс ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді пайдаланудың факторларын санаттар бойынша және Қызылорда облысы бойынша ақпараттықстатистикалық деректерді талдауға мүмкіндік берді. Нәтижелер - ауыл шаруашылығы алқаптарының нарығын реттеу мақсатында функционалдық аймақтарды белгілеу проблемалары анықталды, жер есебі материалдары негізінде жерлерді ранжирлеудің әлеуметтік бағдарланған көрсеткіштері белгіленді, жерді пайдалануды басқарудың қолданыстағы жүйелері көрсетілді.
Қорытындылар - АЕМ-де ауыл шаруашылығы өндiрiсiне арналған жерлердi аудандастыру бағалау аймақтарының шекараларын және жер учаскелерi үшiн төлемақының базалық ставкаларына түзету коэффициенттерiн айқындау мақсатында, сондай-ақ құрылыс салынған аумақтардың жер ресурстарын ретке келтiру құралы ретiнде жүргiзiледi. Экологиялық қолайлы ауыл шаруашылығы табиғатын пайдаланудың қажетті шарты агротехникалық тәсілдер мен іс-шаралар кешенін сақтау болып табылады.

1. Жангарашева, Н.В. Жерге орналастыру экономикасы: оқу құралы / Н.В. Жангарашева, А.Н., Жилдикбаева, К.К. Жоламанов, М.У. Успанова.- Алматы: Қазұазу, 2023. -144 б.

2. Сейфуллин, Ж.Т. Ауыл шаруашылығындағы жерге орналастыру ерекшеліктері. Оқу құралы / Ж.Т. Сейфуллин, Г.Ж. Сейтамзина.- Алматы: Эверо, 2017. -2016 б.

3. Нюсупова, Г.Н. Қазақстанның жер қатынастарын дамыту: тарихтан қазіргі заманға дейін: оқу құралы // Г.Н.Нюсупова, А.А. Тоқбергенова, Ш.Г. Қайырова.- Алматы: Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, 2015. – 154 б.

4. Ахметова Н.З. Қазақстан Республикасының елді мекендері жерлерінің аумағын аймақтарға бөлу / Н.З Ахметова, Ж.Е. Секенова // Проблемы агрорынка.- 2021.- №1.- Б. 138-146.

5. Komarov, S.I. Methods of cluster zoning of the territory of the region for the purposes of land management / S.I. Komarov, D.V. Antropov // Bulletin of Ural Federal University named after the first President of Russia B.N. Yeltsin. Economics and Management series. - 2017. - N 1. - P. 66-85.

6. Dolmatova, O.N. Complex zoning of the territory as an information basis for the formation of long-term programs and plans for the development of agriculture / O.N. Dolmatova // Bulletin of Omsk State Agrarian University. -2015.- N 4. -P. 90-95.

7. Kapitulina, N.A., Kotsur, E.V., Dolmatova, O.N. IOP Conf. Series: Earth and Environmental Science [Electronic resource].- 2020.- URL: https://www.researchgate.net/publication/344092902_Technology_of_specialized_zoning_of_agricultural_land_for_the_purpose_of_their_effective_use (date of access:12.06.2024).

8. Zoned in the USA: The Origins and Implications of American Land-Use Regulation. – New York: Cornell University Press, 2015. - 256p.

9. Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 20 маусымдағы № 442 Жер кодексі. (өзгерістер мен толықтырулармен 05.04.2023 №221-VII [Электрондық ресурс].- 2023.-URL: https://www.online.zakon.kz/Document/?doc_id=1040583 (қаралған күні: 12.06.2024 ).

10. FAO Publications catalogue [Electronic resource].-2018.- URL: https://www.fao.org (date of access: 12.06.2024).

11. Varlamov, A.A. Zoning of territories: a textbook / A.A. Varlamov, D.V. Antropov.- M.: Forum, 2016. - 207 p.

12. Stephani, Carl J., Marilyn C. «Zoning 101» originally published in 1993 by the National League of Cities, now available in a Third Edition/ Carl J. Stephani, C.Marilyn // A Practical Introduction.- Tulsa: Oklahoma State University, 2012.- 115p.

13. Thomas, Eileen M. Zoning. The Canadian Encyclopedia [Electronic resource].–2015.- URL: https://www.thecanadianencyclopedia.ca/en/article/zoning (date of access: 12.06.2024).

14. Закон об архитектурной, градостроительной и строительной деятельности в Республике Казахстан (с изменениями и дополнениями по состоянию на 22.07.2024г.) [Электронный ресурс]-URL: https://www.adilet.zan.kz/rus/docs/Z010000242 (дата обращения: 12.06.2024).

15. Қазақстан Республикасының 2022 жылғы жерлерінің жай-күйі мен пайдаланылуы туралы жиынтық талдамалық есеп [Электрондық ресурс]. – 2022.-URL:https://www.gov.kz/memleket/entities/land/documents/details/579164?lang=ru (қаралған күні: 12.06.2024).