Қазақстанның сүт кешені: жағдайы, тиімділігін арттыру шаралары

Қазақстан өңірлерінде сҥт және оны қайта өңдеу өнімдерін өндіру саласының қазіргі жағдайы зерттелген.

Мақсаты - сҥт өнімдері нарығындағы жағдайды бағалау, саланың дамуын тежейтін проблемаларды анықтау, оның бәсекеге қабілеттілігін арттыру ҥшін ұсыныстар әзірлеу.

Әдістері - монографиялық, логикалық, жҥйелік және кешенді талдау, статистикалық деректерді өңдеу, конструктивті-функционалдық тәсілдер. Ғылыми зерттеудің теориялық-әдіснамалық базасы ретінде отандық және шетелдік ғалымэкономистердің сҥтті мал шаруашылығы мен сҥт өңдеу құрылымдарының проблемаларына қатысты еңбектері пайдаланылған.

Нәтижелері - сҥт өнімдері көлемінің өсуіне, оның сапасына, рентабельділігіне, логистикалық жҥйелердің жұмысына (жеткізу тізбегі, өнімді тасымалдау, тасымалдауды оңтайландыру), маркетингтік стратегияларға тікелей әсер ететін факторлар талданған. Кәсіпорындардың кҥшті және әлсіз жақтарын, сондай-ақ сыртқы ортаның мҥмкіндіктері мен қауіптерін анықтауға мҥмкіндік беретін экономикалықматематикалық модельдеу әдісі қолданылған. Заңнамалық базаны реттеу аспектілеріне, сондай-ақ өзгермелі нарықтық жағдайларға және тұтынушылардың қалауына бейімделуге ерекше назар аударылған. Өзінің жоғары сапалы сҥтін өндіруді ұлғайту және импортқа тәуелділікті төмендету ҥшін мемлекет сҥт-тауар фермаларын құруды белсенді қолдайды және ынталандырады, ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер ҥшін мемлекеттік субсидиялар көлемі ұлғаяды, кредиттеу және микрокредиттеу жҥйесі жеңілдетіледі. Сҥт шикізатын өндірушілердің кірістілігін арттыруды қамтамасыз ету, маусымдық сипаттың сҥт нарығының баға конъюнктурасына әсерін қысқарту, әлеуметтік тамақтану жҥйесінің инфрақұрылымын дамыту маңызды мәнге ие.

Қорытындылар - жаңа технологияларды енгізу, мал шаруашылығында цифрлық трансформация, жалпы өнімнің көлемін ұлғайтуға, отандық өнімдермен өзін-өзі қамтамасыз ету деңгейін арттыруға және халықаралық экономикалық қатынастардың негізгі нысаны ретінде сыртқы саудаға қатысуды кеңейтуге мҥмкіндік беретін техникалық жарақтандырудың өсуі қажет.

1. Фермеры бьют тревогу: в Казахстане наблюдается острая нехватка сырого молока [Электронный ресурс].- 2023.- URL: https://www.a-obsudili-karagandinskie-pererabatyvayushie-predpriyatiya (дата обращения:01.04.24).

2. Производство молока в Казахстане растет, но зависимость от импорта сохраняется [Электронный ресурс].- 2023.- URL: https://www.dairynews.today/kz/news/proizvodstvo-moloka-v-kazakhstane-rastet-no-importozavisimost-prodolzhaetsya.html (дата обращения: 05.04.24).

3. О потреблении продуктов питания домохозяйствами в 2022 году [Электронный ресурс].- 2023.- URL: https://www.stat.gov.kz/ru/news/o-potreblenii-produktov-pitaniya-v-domashnikh-khozyaystvakh-v-2022-godu (дата обращения:08.04.24).

4. Самообеспеченность Казахстана молоком в 2021 году составила 25% [Электронный ресурс].- 2022.- URL: https://www.forbes.kz/process/samoobespechennost_kazahstana_molokom_v_2021_godu_sostavila_25 (дата обращения:10.04.24).

5. Насырханова, Б.К. Рынок молока и молочных продуктов в Акмолинской области Казахстана / Б.К. Насырханова, А.С. Бельгибаева // Проблемы сельскохозяйственного рынка.- 2020.- N4.- С. 125-132. https://doi.org/10.46666/2020-4-2708-9991.15

6. В Казахстане молокоперерабатывающие предприятия загружены сырьем всего на 77% [Электронный ресурс].- 2023.- URL: https://agrosektor.kz/agriculture-news/v-kazahstane-molokopererabatyvayushhie-predpriyatiya-zagruzheny-syrem-vsego-na-77.html (дата обращения:12.04.24).

7. Sarkar, Avijit. Сhallenges and opportunities of dairy sector in india vis-à-vis world: a critical review / Avijit Sarkar, Avijan Dutta // Explor Anim Med Res.- 2020.- Vol.10.- Issue 1.- P. 9-17.

8. Bórawski, P. Factors shaping cow's milk production in the EU / P. Bórawski, A. Pawlewicz, A. Parzonko, J. K.Harper, L. Holden // Sustainability.- 2020. - N 12(1).- Article 5510. https://doi.org/10.3390/SU12010420

9. Requena, Marina. The agrarian question in dairy farms: An analysis of dairy farms in the European Union countries / Marina Requena, Marc Barbeta //Agriculture and Human Values.2024.-N41.-P.459-474. https://doi.org/10.1007/s10460-023-10488-6.

10. Parzonko, A. Return on Equity in Dairy Farms from Selected EU Countries: Assessment Based on the DuPont Model in Years 2004–2020 / A. Parzonko, A.J. Parzonko, P.Bórawski, L. Wicki // Agriculture.- 2023.- N13.- P.1-16.

11. Krzysztof Cwalinaa, Andrzej Borusiewiczb, Maude Ferraric, Ivan T. Herrmannd, Juris Priekulise. Factors Influencing the Development of Milk Production in Agricultural Holdings // Agricultural Engineering.-2020.- Vol. 24.- No.4.- P.23-34.

12. Asiseh, F., Devadoss, S., Bolotova, Y., Foltz, J., & Haggerty, R.J. (2010). Factors influencing the growth of dairy product manufacturing in the United States. International Food and Agribusiness Management Review,13(2),101-116.

13. Borda, A. J., Sárvári, B., & Balogh, J. M. (2023). Generation Change in Agriculture: A Systematic Review of the Literature. Economies, 11(5), 129. https://doi.org/10.3390/economies11050129 [in English]

14. Hassoun, A., Garcia Garcia, G., Trollman, H., Jagtap, S., Parra Lopez, C., Cropotova, J., Bhat, Z., & Centobelli, P. (2023). Birth of dairy 4.0: Opportunities and challenges in the adoption of fourth industrial revolution technologies in the production of milk and its derivatives. Current Research in Food Science, 7, 100535.

15. Карабаева, А.Н. Производство молока в Республике Казахстан: состояние и проблемы / А.Н Карабаева, Г.Я Гусева, А.Н Садыков // Проблемы агрорынка.- 2019.- N 4.155-162.

16. Ахмедьяров, Е.А. Современное состояние производства и переработки молока в Казахстане / Е.А. Ахмедьяров // Центральноазиатский экономический обзор. -2019.-Т.2. -№ 125.-С.148-157 .

17. Казахстанцы стали потреблять меньше молочных продуктов [Электронный ресурс].- 2023.- URL.-https://www.energyprom.kz/ru/a/monitoring/kazahstancy-stali-potreblyatmenshe-molochnoj-produkcii (дата обращения: 11.04.24).

18. Belgibayeva, A.S. Evaluation of dairy producers contribution to providing food security / Anargul S. Belgibayeva // The European Proceedings of Social and Behavioural Sciences.- 2020.- Vol 113.- P.181-190. https://doi.org/10.15405/epsbs.2021.07.22

19. Основные показатели развития животноводства в Республике Казахстан (январь-декабрь 2023) [Электронный ресурс].URL: https://www.stat.gov.kz/ru/industries/business-statistics/stat-forrest-village-hunt-fish/publications/113763/(дата обращения:15.04.24).