Қазақстанның қант қызылшасының кәсіпорындары: теңгерімді басқару, резервтер

Мақсаты - 1990-2023 жылдардағы қант қызылшасы мен қант өндірісінің көрсеткіштерін талдау, қант өнеркәсібі өнімдерінің көлемін ұлғайту шараларын ұсыну.

Әдістері - статистикалық, оның негізінде қызылша шикізаты мен қантты алудың, оны жан басына шаққандағы тұтынудың, экспорт пен импорттың, сыртқы сауда айналымының бастапқы деректері жинақталған.

Нәтижелері – авторлар қызылша қант кіші кешенінің дамуы осы өнім санының тұрақты төмендеуімен, егіс алқаптарының қысқаруымен және өнімділіктің төмендеуімен қатар жүретінін атап өткен. Параметрлердің нашарлауы өндірілген дақылдың жоғары құны мен рентабельділігінің төмендігінен, техникалық базаның ескіргенінен, сапасыз тұқымдардың пайдаланылуынан, суару проблемаларынан, қант зауыттарының қуаттылығының жеткіліксіздігінен болып отыр. Қалыптасқан жағдай қантқа деген сұранысқа тікелей әсер етеді, ол импорт және қайта өңдеуден алынатын шикі қант есебінен қанағаттандырылады. Қазақстан Республикасында қант саласын дамытудың 2022-2026 жылдарға арналған кешенді жоспарында баяндалған отандық шикізаттан қантты ұлғайту жөніндегі мемлекеттік шаралар қаралған, оның шеңберінде кәсіпорындарға қайта өңдеушілердің сұраныстарын ескере отырып, өз шикізат материалымен қамтамасыз ету үшін 150 километр радиуста қант қызылшасын өңдеуге жарамды пайдаланылмайтын ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді беру көзделген.

Қорытындылар - қойылған міндеттерді іске асыру қант импортына тәуелділікті төмендетуге және отандық нарықты өз өнімдерімен қанықтыруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, логистика, дайын өнімді тасымалдау шығындарын арзандату, теміржол құрылысын қаржыландыру мәселелері пысықтауды талап етеді.

1. Национальный проект развития агропромышленного комплекса Республики Казахстан на 2021-2025 годы [Электронный ресурс].-2020.-URL: https://www.online.zakon.kz/Document (дата обращения: 1.03.2024).

2. Suweis, S. Resilience and reactivity of global food security / S. Suweis, J.A. Carr, A. Maritan, A. Rinaldo, P. D’Odorico //Proceeding of the National Academy of scinces of the United States of America. - 2015. - № 112 (34). – Р. 6902-6907.

3. Godfray, H.C.J. Food security: the challenge of feeding 9 billion people / H.C.J. Godfray, J.R. Beddingion, I.R. Crute, L. Haddad, D. Lawrence, JF. Muir, J. Pretty, S. Robinson, S.М. Tomas, S. Tulmin // Science. - 2010. - Vol. 327. - P. 812 - 818.

4. Sun, Zhongxiao. Linking global crop and livestock consumption to local production hotspots / Zhongxiao Sun, Laura Scherer, Arnold Tukker, Paul Behrens //Global Food Security.- 2020 – Vol. 25.-P.120-142

5. Von Grebmer, K. Global hunger index: Getting to zero hunger /K. von Grebmer, J. Bernstein, D. Nabarro. Welthungerhilfe, International Food Policy Research Institute and Concern Worldwide.- Bonn, Washington, Dublin, 2016. – 47 p.

6. Bručienė, Indrė. Comparative environmental analysis of sugar beet production using a solar-driven robot and conventional systems from a sustainability perspective / Indrė Bručienė, Dainius Savickas, Egidijus Šarauskis // Cleaner Environmental Systems.- 2024.Vol.13.- P. 57-72. https://doi.org/10.1016/j.cesys.2024.100186

7. Fishkis, Olga. Ecological and economic evaluation of conventional and new weed control techniques in row crops / Olga Fishkis, Jessica Weller, Jörn Pöllinger, Franz Strassemeyer, Jörn Heinz-Josef Koch //Agriculture, Ecosystems and Environment.-2024.- Vol.36.- P.23-39. https://doi.org10.1016/j.agee.2023.108786

8. Бюро Национальной статистики Агентсва по стратегическому планированию и реформам республики Казахстан [Электронный ресурс].- 2021.- URL: https://www.stat.gov.kz›ru (дата обращения: 14.03.2024).

9. . Food, Beverage and Grocery Overview,Plunkett’s. Food Industry Market Research [Electronic resource].- 2021. Available at: https://www.plunkettresearch.com/industries/food-beverage-grocery-market-research/ (date of access: 14.03.2024).

10. Сахароносные культуры. Сахарная свекла [Электронный ресурс].- 2020.-URL: https://www.groont.ru/plantgrowing/sugarcrops/1 (дата обращения: 10.07.2022)

11. International Sugar Organization, About Sugar, The Sugar Market [Electronic resource].- 2022. Available at: https://www.isosugar.org/sugarsector/sugar (date of access: 13.03.2024).

12. The Alberta Climate Information Service (ACIS) Data Products & Tools. Agroclimatic Atlas of Alberta [Electronic resource].-2022. Available at: https://www.agriculture.alberta.ca/acis/ (date of access: 13.03.2024).

13. Мастер план «Развития перерабатывающей промышленности в Республике Казахстан до 2020 года» [Электронный ресурс].- 2020.-URL: https://www.online.zakon.kz/Document (дата обращения:

14. Постановление Правительства Республики Казахстан от 22 сентября 2022 года № 726 "Об утверждении комплексного плана по развитию сахарной отрасли в Республике Казахстан на 2022 – 2026 годы" [Электронный ресурс].- 2022.- URL: https:/www./adilet.zan.kz/ (дата обращения: 14.03.2024).

15. Калдияров, Д.А. Сахарная промышленность Республики Казахстан: налоговые преференции и потенциальные возможности / Д.А. Калдияров, В.Р Бурнашева, С.К. Есенгазиева // Проблемы агрорынка. – 2023. - №1. – С. 113-122.

16. Святова, О.В. Рынок сахара в системе обеспечения страны продовольствием/ О.В Святова, Н.В. Дорхова, С.А. Быканова, Л.В. Мухина // Вестник Курской государственной сельскохозяйственной академии.-2015.- № 3.-С.12-15.