Қазақстан Республикасының оңтүстік ӛңірлерінде сүт ӛндіру мен ӛңдеуді бағалау

Мақсаты - ӛңірде сиыр сҥтін ӛндіру және қайта ӛңдеу кӛрсеткіштері регрессиялық кӛп ҥлгіні құру арқылы ұсынылған және Қазақстанда сҥт нарығын дамыту бойынша ұсыныстар берілген.

Жұмыста логика, статистикалық талдау, факторлық, эконометрикалық модельдеу және жҥйелеу әдістері қолданылады.

Нәтижелері - сҥт ӛнеркәсібі агроӛнеркәсіптік кешеннің ажырамас бӛлігі болып табылады. Дамыған елдердің сҥт индустриясы саласындағы жетістіктер туралы ақпаратты қамтитын әдеби кӛздерге талдау жасалған; әлемдік экономиканың қазіргі жағдайы және оның азық-тҥлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі маңыздылығы: инфляция, Ресейге қарсы санкциялар, тұтынушылық кірістердің тӛмендеуі кӛрсетілген. Сиырлардың ӛнімділігі, сҥт ӛндірудің тӛмендеуі мен жоғарылауының себептері, сҥт ӛңдеудің тӛмен ҥлесі, ауылшаруашылық машиналары паркінің жоғары амортизациясы қарастырылады. Ірі сҥт ӛңдеу ӛңірлік орталығы ретінде Алматы қаласының мысалында сҥт ӛнімдерін ӛндіру кӛлемі бойынша зерттеулер жҥргізу қажеттілігі негізделген. Инвестициялар ағыны қаланың сҥт кәсіпорындарының ӛнімділігіне айтарлықтай әсер ететіні анықталған. Шикізатты ӛңдеу және дайын ӛнімді алу процесіне барынша әсер ететін факторларды эконометрикалық бағалау жҥзеге асырылады.

Қорытындылар - ӛндірістік процестерді және сҥтті қайта ӛңдеуді регрессиялық бағалаудың құрылған моделінің ғылыми-практикалық нәтижелері келтірілген. Әлеуметтікэкономикалық критерийлер: қызметкерлердің жалақы деңгейі, сҥт ӛнеркәсібіндегі азықтҥлік инфляциясы, сҥт ӛнімдері кешендерінің санының ӛсуі анықталған. Мемлекеттік қолдаудың тиімді шаралары, шағын ауыл шаруашылығы тауарын ӛндірушілерді ірілендіру, инновациялық технологияларды енгізу негізінде сҥт зауыттарын жаңғырту бойынша ұсынымдар әзірленді. Ресурс ҥнемдеудің маңызы зор-техникаға, технологияларға, ӛндірістік қызметке, экономикалық механизмге қойылатын міндетті талап. Ресурстарды, олардың болуы мен жұмсалуын есепке алу, энергияны, суды, жылуды пайдалануға ұқыпты қарау – әлеуетті ұтымды пайдаланудың міндетті шарттары болып табылады.

1. FAO. World Food Situation. Food and Agriculture Organization of United Nations. [Electronic resource].- 2024. Available at: https://www.fao.org/worldfoodsituation/foodpricesindex/en (date of access: 01.04.2024).

2. FAO. Milk and Milk Products. Food and Agriculture Organization of United Nations [Electronic resource].– 2023. Available at: https://www.fao.org/3/cc8589en/cc8589en_milk.pdf (date of access: 25.03.2024). cess: 19.03.2024).

3. Bureau of National Statistics of the Agencies for Strategic Planning and Reforms of the Republic of Kazakhstan. Statistics of agriculture, forestry, hunting and fisheries [Electronic resource].-2023. Available at: https://www.stat.gov.kz/ru/industries/economy/national-accounts/publications/117664/#:~:text=ВВП%2C%20рассчитанный%20по%20среднегодовому%20курсу,составил%20261%20418%2C3%20млн (date of access: 21.03.2024).

4. Bureau of National Statistics of the Agencies for Strategic Planning and Reforms of the Republic of Kazakhstan. Statistics of economy/ Statistics of foreign, mutual trade and commodity markets [Electronic resource]. – 2023. Available at: https://www.stat.gov.kz/en/industries/economy/foreign-market/ (date of access: 19.03.2024).

5. Miller, B. Current Status of Global Dairy Goat Production: An Overview / B.Miller, C. Lu // Asian-Australian Journal of Animal Sciences.2019.-N 32 (8).-P. 1219-1232.

6. Tewari, S. A Review on Probiotic Dairy Products and Digestive Health / S. Tewari, J. David, A.Gautam // Journal of Pharmacognosy and Phytochemistry.-2019.-N 8 (3).-P. 368-372.

7. Thorsoe, M. Responding to Change: Farming System Resilience in a Liberalized and Volatile European Dairy Market / M. Thorsoe // Land Use Policy. - 2020.-N 99.-105029.

8. Antonova, E. Evolution of Human Dairy Product’s Needs / E. Antonova, I. Pashkova, V. Andrukhova // Earth and Environmental Science. - 2021. -N 839.- 022046.

9. Clay, N. Dairy Intensification: Drivers, Impacts, and Alternatives / N. Clay, T. Garnett & J. Lorimer // Ambio. - 2020.- N 49. - Р. 35-48.

10. Comerford, K. Review of Dairy Recommendations in Food-Based Dietary Guidelines / K. Comerford, G. Miller, A. Boileau, S. Schuette, J. Giddens, K. Brown // Nutritional Epidemiology. - 2021.- N 8. - Р. 1- 19.

11. Garcia, S. A One Health Perspective on Dairy Production and Dairy Food Safety / S. Garcia, B. Osburn, J. Cullor // One Health. - 2019.- N 7.- 100086.

12. De Vries, A. Examples and opportunities for artificial intelligence (AI) in dairy farms / A. De Vries, N. Bliznyuk, P. Pinedo // Applied Animal Science. - 2022. -N 39. - Р. 14–22.

13. Neethirajan, S. Artificial Intelligence and Sensor Technologies in Dairy Livestock Export: Charting a Digital Transformation / S. Neethirajan // Sensors. - 2023.- N 23(16).-7045.

14. Bocker, R. Innovative Technologies for Manufacturing Plant-Based Non-Diary Alternative Milk and Their Impact on Nutritional, Sensory, and Safety Aspects / R. Bocker, E. Silva // Future Foods. - 2022.- N 5.- 100098.

15. Sadu, Z. The Main Problems of Processing Livestock Products in the Republic of Kazakhstan/ Z. Sadu, G.Kushebina, V.Kukhar//Agrarian Bulletin of the Urals.-2020.-N 4.-P. 86-91.

16. Tolysbayeva, M. Modern tendencies of the development of a food belt in Kazakhstan / M. Tolysbayeva, K. Kirdasinova, G. Kabdullina, R. Sabirova, K. Utepkaliyeva, M. Uandykova // Bulgarian Journal of Agricultural Science.-2019.N 25 (2).-P. 217–223.

17. Aimurzina, B. Current State and Development Forecast of Dairy Market / B. Aimurzina, M.Kamenova, L. Kaidarova // Journal of Environmental Management & Tourism.-2019.-N 10 (5).- P. 1135-1144.

18. Sadu, Z., Dyuzelbayeva, G. Financial Support of the State for the Development of Animal Hunsbandry in Kazakhstan // Agrarian Bulletin of the Urals.-2020.-N 12(203).-P.94-100.

19. Tokenova, S. Efficiency of implementation of Smart Farms: economic assessment / S. Tokenova, A. Orazbayeva, A. Ismailova // Problems of AgriMarket.-2023.-N 4.-P.57-65.

20. Ахмедьяров, Е.А. Цифровизация молочной отрасли Казахстана / Е.А. Ахмедьяров, И.Д. Петренко // Электронный периодический рецензируемый научный журнал. 2024. - N 125(1). - Р. 68-72.

21. The IBM SPSS software [Electronic resource]. – 2023. Available at: https://www.ibm.com/products/spss-statistics (date of access: 19.03.2024).

22. Dougherty, С. Introduction to Econometrics. OUP: Oxford, 2011. - 573 р.

23. IMF. World Economic Outlook, January 2024: Moderating Inflation and Steady Growth Open Path to Soft Landing. International Monetary Fund [Electronic resource].-2023. Available at: https://www.imf.org/en/Publications/WEO/Issues/2024/01/30/world-economic-outlook-update-january-2024 (date of access: 03.04.2024).

24. Бельгибаева, А.С. Молочное животноводство в Акмолинской области Республики Казахстан: основные направления интенсификации / А.С. Бельгибаева, А.Е. Муханова, Ж.Б. Смагулова // Проблемы агрорынка. – 2023. -N 4.- Р. 151-158.

25. Beligibayeva, A. Evaluation of Dairy Producers’ Contribution to providing Food Security / А. Beligibayeva // Conference on Land Economy and Rural Studies Essentials. Omsk: State Agrarian University, Russia, 2021.- 944 p.

26. Bolatova, B. Ensuring Food Security in Kazakhstan / B. Bolatova, G. Kunurkulzhayeva, A. Kurmanalina // Problems of AgriMarket. - 2019. -N 3.- Р. 49-57.

27. Smagulova, Sh.A. Dairy industry of Kazakhstan: regional aspect / Sh.A. Smagulova, A.B. Soltanbayeva, R.U. Mugauina // Problems of AgriMarket. – 2023.-N 4.- Р. 141-150.