Қазақстан Республикасы Ақмола облысының агроландшафтарына антропогендік әсер ету

Зерттеу тақырыбының өзектілігі далалық жерді пайдаланудың экологиялық проблемаларының болуымен және оны оңтайландыру қажеттілігімен расталады. Мақалада ауыл шаруашылығы айналымындағы дала аймағының агроландшафтарының экологиялық тұрақтылығы мәселелері зерттеліп, олардың жұмыс істеуі бұзылған кезде туындайтын экологиялық-экономикалық залал анықталған.

Мақсаты - Ақмола облысының мысалында ауыл шаруашылығы ландшафттарын пайдалану кезіндегі антропогендік әсер ету дәрежесін бағалау.

Зерттеу тақырыбының мазмұны келесі әдістерді таңдауға әкелді: тарихи, логикалық, статистикалық, жүйелік талдау, графикалық модельдеу.

Нәтижелері - ландшафттық-экологиялық тепе-теңдікті тұрақсыздандыратын факторларды ескере отырып, облыс аумағында экологиялық аймақтарға бөлу жүзеге асырылған, антропогендік әсер ету кезінде дала агроландшафтарының тұрақтылық дәрежесі айқындалған, эрозиялық процестің математикалық моделі негізінде суды ағызу қарқындылығының шамасы есептелген, андшафттардың өзін-өзі реттеуінің бұзылуына байланысты туындайтын экологиялық және экономикалық залалдар көрсетілген, табиғатты қорғау (эрозияға қарсылық) іс-шаралары әзірленген. Оларды жүргізгеннен кейін қалдық суды ағызудың мөлшері су ағындарының ағуын азайту тиімділігін сипаттайды.

Қорытындылар - өсімдік шаруашылығы өнімдерін өндіруге маманданған Ақмола облысының ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының далалық агроландшафтарын экологиялық тұрақтылықтың төмен дәрежесімен антропогендік тұрғыдан бұзылған жерге жатқызуға болады, бұл олардың аумағының айтарлықтай жыртылуына байланысты. Дала агроқұрылымдарындағы экологиялық тұрақсыздықтың негізгі факторларының бірі - баурайдағы егістікте су эрозиясының таралуы, оның экологиялық зияны топырақ қабатының жоғалуымен расталады. Ландшафттық экологиялық тұрақтылықты қолдаудың ұсынылған шаралары жер ресурстарын пайдалануды жоспарлау және шаруашылықішілік жерге орналастыру жобаларын әзірлеу кезінде қолданылуы мүмкін.

1. Асанова, А.Г. Агроэкологические основы организации устойчивых агроландшафтов: монография/ А.Г. Асанова, Ф.К. Ермеков, С.К. Макенова, Н.Л. Озеранская, В.Л. Татаринцев и др. - Барнаул: Алтайский государственный университет, 2023. – 195с.

2. Рогатнев, Ю.М. Землеустройство сельскохозяйственных организаций в условиях рыночной экономики: монография /Ю.М. Рогатнев. – Омск: Омский государственный аграрный университет им. П.А. Столыпина», 2024. – 106 с.

3. Волков, С.Н. Землеустроительное проектирование: учеб. по направлению подготовки «Землеустройство и кадастры», Т. 2 / С.Н. Волков. - Москва: ГУЗ, 2020. – 559 с.

4. Robinson, Guy M. Innovations in Landscape Research Current Trends in Landscape Research [Electronic resource].– 2019. Available at: https://www.journals.openedition.org/belgeo/13975 (date of access: 20.01.2024) https://doi.org/10.1007/978-3-030-30069-2_4.

5. Есеркепов, Р.Т. Ландшафтное обоснование адаптивного землепользования / Р.Т. Есеркепов, В.В. Тельнов. - Астана: ИП «Булатов А.Ж.», 2021. – 347 с.

6. Morillo, Rodriguez, Jose, Maria, Fuster, Nyla. All is land, but not all is landscape: social discourses around the landscape [Electronic resource]. – 2023. Available at: https://www.www.tandfonline.com/journals/clar20?utm_medium_source (date of access: 06.12.2023). https://doi.org/10.1080/01426397.2023.2175805

7. Khorechko, I.V. Environmental and economic problems related to rationalizing the use of agricultural lands in the Irtysh Land / I.V Khorechko, Y.M. Rogatnev, M.N. Veselova, T.A. Filippova, E. Kotsur // International Journal of GEOMATE. –2019.–Vol. 17.– N61.– P. 248-256.

8. Tatarintsev, V.L. Agricultural Landscape Quality as a Key Factor Fostering Environmentally Safe Agricultural Land Use in the Arid Steppe of the Altai Region / V.L. Tatarintsev, Yu. S. Lisovskaya, L.М. Tatarintsev //International Scientific and Practical Forum on Natural Resources, the Environment, and Sustainability. – 2021. – N 11(4). – P. 94-108.

9. Miller, B. A. Progress in soil geography 1: Reinvigoration', Progress in Physical Geography / B.A. Miller, E.C. Brevik, P. Pereira, R.J. Schaetzl // Earth and Environment. – 2019. – Vol. 43(6).– P. 827-854. https://doi.org/10.1177/030913331988904.

10. Bielecka, E., Jenerowicz, A. Intellectual Structure of CORINE Land Cover Research Applications in Web of Science: A Europe-Wide Review [Electronic resource]. – 2019. Available at: https://www.mdpi.com/2072-4292/11/17 (date of access: 06.01.2024). https://doi.org/10.3390/rs11172017

11. Ozeranskaya, N. Agricultural land management in the system of sustainable rural development in the R Kazakhstan / N. Ozeranskaya, A. Abeldina, G. Kurmanova // International Journal of Civil Engineering and Technology (IJCIET). – 2018. – Vol. 9. – Issue 13. – P. 1500-1513.

12. Пашков, С.В. Ландшафтно-экологические основы земледельческой освоенности территории Северо-Казахстанской области / С.В. Пашков // Научные ведомости Белгородского государственного университета. Сер. Естественные науки. – 2019. – Т.43. – №4. – С. 400-411. https://doi.org/10.18413/2075-4671-2019-43-4-400-411.

13. Сводный аналитический отчет. О состоянии и использовании земель Республики Казахстан за 2022 год. – Астана: Министерство сельского хозяйства Республики Казахстан, 2022. – 315 с.

14. Татаринцев, В.Л. Анализ качественного состояния сельскохозяйственных угодий аграрного землепользования Алтайского края / В.Л. Татаринцев, О.Э. Мерзляков, Н.Л. Озеранская, Ж.К. Шакенова // Устойчивое развитие горных территорий. – 2022. – Т.4. – №4 (54). – С.644-657. https://doi.org/10.21177/1998-4502-2022-14.

15. Шакенова, Ж.К. Территориальное зонирование сельскохозяйственных земель на эколого-ландшафтной основе / Ж.К. Шакенова, Н.Л. Озеранская // Проблемы агрорынка. – 2022. – №2. – С.189-194.