Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығындағы жер қатынастарын қайта құру: институционалдық ӛзгерістердің экономикалық дамуға тигізетін әсері

Қазақстан тәуелсіздік алған сәттен бастап ауыл шаруашылығындағы жер қатынастарының ӛзгеруі жекешелендіру толқындарымен, шаруашылықтың нарықтық қағидаттарын енгізумен тығыз байланысты.

Мақсаты – республиканың аграрлық секторындағы жер ресурстарын реформалау процесіне институционалдық ӛзгерістердің әсерін зерттеу.

Әдістері – отандық және шетелдік талдамалық шолулардың материалдарына, ғылыми жарияланымдарға, жер мәселесіне қатысты нормативтікқұқықтық актілерге, бағдарламалық стратегиялық құжаттарға сүйенеді. Агроӛнеркәсіптік кешендегі институционалдық реформалардың салдарын талдау үшін меншікті қайта ұйымдастыру, жерді пайдалану, ауыл шаруашылығы ӛндірісінің елдің ЖІӚ-ге қосқан үлесі тұрғысынан сандық және графикалық әдістер қолданылған.

Нәтижелері – Қазақстанның тәуелсіздігінің алғашқы жылдарындағы ӛндірістік, логистикалық және басқа да қажетті байланыстардың үзілуі ауыл шаруашылығы үшін ауыр сынаққа айналғаны және осы саланың жалпы ішкі ӛнімге қомақты инвестицияларын жоғалтқаны негізделген. Қазіргі шындық заңдар шеңберінде мемлекет реттейтін жаңа нарықтық ойын ережелерін құруды талап етеді. Аграрлық сектордағы жер құқықтық қатынастарына әсер еткен нормативтікқұқықтық ӛзгерістердің негізгі кезеңдері келтірілген. Жер мәселесіне байланысты ӛткен реформалардың салдары ұсынылған, республиканың АӚК дамуының алдында тұрған проблемалар мен сын-қатерлер айқындалған, қалыптасқан жағдайды жақсарту үшін ұсынымдар ұсынылған.

Қорытындылар – жер заңнамасын қоса алғанда, меншік құқығын кӛрсететін қабылданатын нормативтік-құқықтық актілердің сапасы елдің экономикалық дамуы, аграрлық саланың тиімді әлеуметтік-экономикалық құрылымын қалыптастыру үшін институционалдық жүйенің маңыздылығын кӛрсететін әлеуметтік-экономикалық, экологиялық жағдайға тікелей әсер ететінін түсіну керек.

1. Darity Jr, W. A. Reconsidering the economics of identity: Position, power, and property / W. A. Darity Jr // Applied Economic Perspectives and Policy. - 2024.- Vol. 46.- N.1. - Р. 4-12.

2. Boubacar, I. Land to the landless: Does the type of approach matter? / I.Boubacar, G.Nene // Land Use Policy. – 2024. – Vol.141. – N 107135.

3. Sharofiddinov, H. How does the number of water users in a land reform matter for water availability in agriculture? / H.Sharofiddinov, M.Islam, K.Kotani // Agricultural Water Management. – 2024. – Vol.293. – N 108677.

4. Papaskiri, T. V. The country’s land potential as a key factor in ensuring its food securety: Land management and legal aspect / T.V. Papaskiri, S.A. Lipski // In BIO Web of Conferences. – 2024. – Vol. 82. – N 05006.

5. Shi, X. Property rights, labor reallocation, and gender inequality in rural China / X.Shi, B.Huangfu, S.Jin, X.Gao // Journal of Economic Behavior & Organization. – 2024. - N 220. – Р. 325-342.

6. Ghimire, P. R. Does joint land ownership empower rural women socio-economically? / P. R. Ghimire, N.Devkota, T. Maraseni, G. Khanal, J. Deuja, U.Khadka //Evidence from Eastern Nepal. – 2024. - Land Use Policy. - Vol. 138. - N 107052.

7. Przybylowski, T. Boussan for Life: An Extra-Legal Reform Carried out by Indigenous Landowners in We Country (Bangolo Department, Cote d’Ivoire) // Politique africaine. - 2023. - Vol. 3-4. –N 171-172.- P. 217-239.

8. Kam, H. Who should deliver agrienvironmental public goods in the UK? New land managers and their future role as public good providers / H.Kam, C.Potter // Land Use Policy. – 2024. - Vol.139. - N 107072.

9. Bao, H. X. Social capital and the effectiveness of land use policies: Evidence from rural China / H. X. Bao, Y. Jiang, Z.Wang, L. Feng // Land Use Policy.- 2024. - Vol.139.- N 107069.

10. Gong, M. Agricultural land management and rural financial development: coupling and coordinated relationship and temporalspatial disparities in China / M. Gong, R. Xi, Y. Qi, X. Wang, P.Sun, L. Che // Scientific Reports. – 2024. - Vol.14. - N.1. – P.1-20.

11. ИС «Параграф» справочная система [Электронный ресурс]. –2024.- URL: https://www.online.zakon.kz (дата обращения: 24.11.2023)

12. Государственная программа развития агропромышленного комплекса Республики Казахстан на 2017 – 2021 годы [Электронный ресурс]. –2018. -URL: https://www.adilet.zan.kz/rus/docs/P1800000423 (дата обращения: 04.09. 2023).

13. Послание Главы государства К.К.Токаева народу Казахстана «Конструктивный общественный диалог – основа стабильности и процветания Казахстана» [Электронный ресурс]. – 2019. - URL: https://www.akorda.kz/ru/addresses/addresses_of_president/poslanieglavy--gosudarstva--kasym-zhomarta-tokaevanarodu-kazahstana (дата обращения: 14.09. 2023).

14. Сводный аналитический отчет о состоянии и использовании земель республики Казахстан за 2022 год. Министерство сельского хозяйства Республики Казахстан Комитет по управлению земельными ресурсами [Электронный ресурс]. –2022. -URL: https://www.gov.kz%2Fmemleket%2Fentities%2Fland%2Fdocuments%2Fdetails%2F291911%3Flang%3Dru&psig=AOvVaw2589BZ9VzFCp6zFNhZLcic&ust=1709722125820000&source=images&cd=vfe&opi=89978449&ved=0CAYQn5wMahcKEwiorZux-dyEAxUAAAAAHQAAAAAQBA (дата обращения: 24.09. 2023).

15. Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан [Электронный ресурс]. – 2024. - URL: https://www. stat.gov.kz (дата обращения: 04.03.2024).

16. Аудиторское заключение по итогам аудиторского мероприятия «Государственный аудит эффективности управления земельными ресурсами в сфере обеспечения рационального управления, использования и охраны земельных ресурсов, а также геодезии и картографии» [Электронный ресурс]. – 2021.- URL: https://www.gov.kz/uploads/2021/10/4/18128574732b0ccf39fa85b90cf78cc4_original.345713.docx (дата обращения: 22.09. 2023).