Етті мал шаруашылығында қаржылық бизнес-модельдер құру: құрылымы мен кезеңдері

Мақсаты – етті мал шаруашылығындағы бизнес-процестерді қаржылық модельдеу алгоритмін әзірлеу.

Әдістері – жалпы ғылыми және эмпирикалық. Логикалық әдіс зерттеу құрылымын анықтауда және себеп-салдарлық байланыстарды анықтауда қолданылады. Жиналған материал саланың технологиялық ерекшеліктерін, қазіргі заманғы нарықтық жағдайларды, нормативтік талаптарды, қаржыландыру критерийлерін және республикадағы ауыл шаруашылығы өндірушілерін қолдаудың мемлекеттік шараларын ескере отырып жүйелендірілген, қорытылған және талданған. Синтез, салыстыру, салыстыру, математикалық есептеулер әдістері де қолданылды.

Нәтижелері - авторлар етті күтіп ұстау мен өсірудің өндірістік бағдарламасын жоспарлаудың икемділігіне ықпал ететін бизнестің қаржылық моделін ұсынды. Математикалық қаржы моделінің әрбір компонентінің мазмұны олардың құрамдас бөліктерін зерделеуге және қаржылықэкономикалық есептеулер үшін қажетті ақпаратты жинауға мүмкіндік беретін ақпараттық қамтамасыз етудің, жоспар құрудың, талдаудың және басқарушылық шешімдер қабылдаудың тиімді құралы ретінде өнімділіктің ет бағытындағы мал шаруашылығындағы финмодельдің артықшылықтары негізделген. Ет тұқымдарының ірі қара малын өсіру кезінде қаржылық стратегияны құру элементтерінің құрамы, оның ішінде бастапқы мәліметтер, аналитикалық есептеулер, алынған параметрлер анықталды. Бастапқы параметрлер мен болжамдардан технологиялық және экономикалық тиімділік көрсеткіштерін есептеуге дейін қаржылық бизнесті жоспарлаудың кезеңдік алгоритмі жасалған.

Қорытындылар - бизнес-процестерді қаржылық модельдеу негізінде аграршылар рентабельділікті алдын-ала бағалауға, үнемдеу резервтерін табуға, етті мал шаруашылығын қарқынды жүргізу кезінде шығындарды болжауға мүмкіндік алады. Қаржылық модельмен және нарықтық жағдайды бағалаумен бизнесті кешенді талдау несие алу, инвестициялар тарту және инвестициялық жобаны дайындау мақсатында қажет.

1. Kühl, S., Flach, L., Gauly, M. Economic assessment of small-scale mountain dairy farms in South Tyrol depending on feed intakeand breed (2020) Italian Journal of Animal Science, 19 (1), pp. 41-50.

2. Gaspar, A.O., Brumatti, R.C., De Paula, L.A., Dias, A.M. A simulation of the economic and financial efficiency of activities associated with beef cattle pasture(2018) Custos e Agronegocio, 14 (1), pp. 74-98.

3. Lehenchuk S., Raboshuk A., Valinkevych N., Polishchuk I., Khodakyvskyy V. Analysis of financial performance determinants: evidence from Slovak agricultural companies / S. Lehenchuk, A. Raboshuk, N. Valinkevych, I. Polishchuk, V. Khodakyvskyy // Agricultural and Resource Economics: International Scientific E –Journal. - 2022. - Vol. 8. - N.4. - P.66-85

4. Altaibayeva, Zh. Shelomentseva, V., Aiguzhinova, D., Alimhanova, R. Scientific and information support of animal husbandry - a tool to improve the efficiency of the industry in the republic of Kazakstan / Zh. Altaibayeva, V. Shelomentseva, D. Aiguzhinova, R. Alimhanova, // Ural Environmental Science Forum “Sustainable Development of Industrial Region” (UESF-2023). - 2023. - Vol. 389. - 31 May. – URL: https://doi.org/10.1051/e3sconf/202338903106

5. Бречко Я.Н., Чеплянская Н.М., Седнев Е.В. Методологические аспекты отраслевого и бизнес-планирования в АПК в современных условиях / Я. Н. Бречко, Н. М. Чеплянская, Е. В. Седнев // Экономические вопросы развития сельского хозяйства Беларуси. - 2022. - Выпуск 50. - С.31-40

6. Бухгалтерский управленческий учет в АПК: практикум / А.П. Михалкевич и др.; под ред. А.П. Михалкевича. – Минск : БГЭУ, 2018. – 153 с.

7. Couleau, A., Serra, T., Garcia, P.Microstructure Noise and Realized Variance in the Live Cattle Futures Market(2019) American Journal of Agricultural Economics, 101 (2), pp. 563-578

8. Alho, E. Farmers’ willingness to invest in new cooperative instruments: a choiceexperiment(2019) Annals of Public and Cooperative Economics, 90 (1), pp. 161-186.

9. Рекомендации «Прямые производственные затраты на одну голову, один центнер прироста живой массы в мясном скотоводстве при интенсивных технологиях по регионам Казахстана. – Алматы: НИИ Экономики АПК и развития сельских территорий, 2017. – 20 с

10. Основные показатели развития животноводство в Республике Казахстан [Электронный ресурс]. - 2023. -URL: https://stat.gov.kz/ru/industries/business-statistics/stat-forrest-village-hunt-fish/publications/5100/ (дата обращения 20.07 2023)

11. Аржаник, Е. П. Финансовое моделирование проектов государственно-частного партнерства: диссертация на соиск. уч. степ. канд. экон. наук. – Санкт-Петербург, 2014. – 147 с

12. Жаров Д., Финансовое моделирование в Excel / Д. Жаров. – 2-е изд., перераб. и доп. – М. : Альпина Паблишер, 2020. – 296 с.

13. Алтайбаева Ж.К., Шеломенцева В.П., Айгужинова Д.З. АӨК субъектілерін ғылыми ақпараттық сүйемелдеудің мал шаруашылығы тиімділігіне әсері / Ж.К. Алтайбаева, В.П. Шеломенцева, Д.З. Айгужинова // Проблемы агрорынка. - 2021. - №1. - С. 74-82

14. Алтайбаева Ж.К., Шахман Е.Т. , Нарынбаева А.С. Агроөнеркәсіптік кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы туралы мәселе / Ж.К. Алтайбаева, Е.Т. Шахман, А.С. Нарынбаева // Проблемы агрорынка. - 2021. - №3. С. 82-91

15. Алтайбаева Ж.К., Шеломенцева В.П., Айгужинова Д.З., Муталляпова Ш.Е., Алимханова Р.К. Финансовое моделирование бизнес-процессов в животноводстве / Ж.К. Алтайбаева, В.П. Шеломенцева, Д.З. Айгужинова, Ш.Е.Муталляпова, Р.К. Алимханова // Вестник Национальной Академии наук Республики Казахстан Казахский национальный педагогический университет имени Абая. - 2023. - №3(403). - С. 215-326

16. Приказ и.о. Министра национальной экономики Республики Казахстан от 25 ноября 2015 года № 725 «О некоторых вопросах планирования и реализации проектов государственно-частного партнерства» (с изменениями и дополнениями по состоянию на 16.04.2023 г.) [Электронный ресурс]. - 2023. -URL: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=32598870 (дата обращения 20.07 2023)

17. Этрилл, П. Финансовый менеджмент и управленческий учет для руководителей и бизнесменов / П. Этрилл, Э Маклейни ; Пер. с анг. – 6-е изд. – М. : Альпина Паблишер, 2020. – 648 с.