Қазақстан Республикасының азық-түлік қауіпсіздігі: өлшемдері мен индикаторлары

Отандық азық-түлік нарығын тұрақтандыру мақсатында мемлекеттік реттеу мен ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерді қолдаудың тиімді нысандары мен тетіктерін іздестіруді және енгізуді қажет ететін Қазақстан Республикасының азық-түлік қауіпсіздігі проблемасын және агроөнеркәсіптік кешеннің жай-күйін сапалы жаңа қарауға жаһандық көзқарас-мұның бәрі ерекше өзектілікке ие болады. Мақсаты - қазіргі жағдайды және бағалау критерийлерін айқындайтын индикаторлар жүйесі негізінде республикадағы азық-түлік проблемасын талдаудың кешенді әдістемесін әзірлеу. Әдістері - негізгі параметрлер мен шекті мәндер арасындағы корреляцияны бақылау. Азықтүліктің қолжетімділігі (қаржылық, экономикалық, физикалық), тамақ сапасы мен қауіпсіздігі, агроөнеркәсіптік өндірістің ресурстық әлеуетінің болуы ескеріліп, талданған. Нәтижелері - жұмыспен қамтылған халық пен зейнеткерлік жас үшін тағам өнімдерінің қаржылық қолжетімділік деңгейі төмендегені, азық-түліктің экономикалық қолжетімділігін бағалайтын коэффициенттер норма шегінде екені атап өтілген. Сонымен қатар, физикалық қол жетімділік көрсеткіштері азық-түлікпен қамтамасыз етудегі қиындықтарды көрсетеді. Қорытындылар - Қазақстанда азық-түлікпен қамтамасыз ету деңгейі Орталық Азия мемлекеттерінде орташаланған деректерден асып түсетіні анықталды. Азық-түлік бағдарламасы экономикалық, әлеуметтік, мәдени және экологиялық көрсеткіштерді қоса алғанда, күрделі және көп факторлы болып табылады. Ұлттық өндірушінің бәсекеге қабілеттілігін қолдай отырып, ел өзінің аграрлық секторын неғұрлым орнықты және тиімді дамыту мүмкіндігіне ие болады. АӨК-нің нәтижелі жұмыс істеу параметрлерін бағалау мониторинг процесінің негізгі мазмұнына айналады, оның қорытындысы бойынша Қазақстан Республикасының халқын оның қажеттіліктерінің сандық және сапалық аспектілерінің қажетті көлемінде азық-түлікпен қамтамасыз ету мүмкіндіктері, перспективалары туралы айтуға болады.

1. FAO, IFAD, UNICEF, WFP and WHO. The State of Food Security and Nutrition in the World 2018. Building climate resilience for food security and nutrition. Rome, FAO [Electronic resource]. - 2018. - URL: https://www.fao.org/3/I9553EN/i9553en.pdf (date of access: 18.09.23).

2. Institute for War and Peace Reporting (IWPR). Food Security in Central Asia: Countries Have to Strengthen Cooperation [Electronic resource].-2021.- URL: https://www.cabar.asia/ru/prodovolstvennaya-bezopasnost-v-tsentralnoj-azii-stranam-regiona--neobhodimo--plotnoe-sotrudnichestvo (date of access: 18.09.2023).

3. Okonjo-Iweala Ngozi. The World Must Avoid Another Food Crisis. [Electronic resource].- 2022.- URL: https://www.project-syndicate.org/commentary/ukraine-war-how-to-avoidglobal-food-crisis-by-ngozi-okonjo-iweala-202203 (date of access: 19.09.2023).

4. Artuc, E., Falcone, G., Porto, G., Rijkers, B. War-induced food price inflation imperils the poor [Electronic resource].- 2022. Available at: https://www.voxeu.org/article/war-induced-foodprice-inflation-imperils-poor (date of access: 19.09.2023).

5. Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан [Электронный ресурс]. – 2022.-URL: -https://www.stat.gov.kz (дата обращения: 20.09.2023).

6. Ускова, Т.В. Продовольственная безопасность региона монография / Т.В. Ускова, Р.Ю Селименков, А.Н Анищенко, А.Н. Чекавинский].- Вологда: ИСЭРТ РАН, 2014.- 102 с.

7. Latif, A. Evaluation of the spatial planning in agropolitan area development in Nagan Raya Regency, Indonesia/ A.Latif, A. Karim., S. Sugianto., Rusdi M. Romano//International Review for Spatial Planning and Sustainable Development.- 2022.-Vol. 10.- Issue 2.-P. 219-234. https://doi.org/10.14246/irspsd.10.2_219

8. Яшкова, Н.В. Индикаторы продовольственной безопасности / Н.В. Яшкова // Фундаментальные исследования.-2019.-№1.-С.58-63.

9. Национальный проект по развитию агропромышленного комплекса Республики Казахстан на 2021-2025 годы [Электронный ресурс]. -2021.- URL: https://www.akorda.kz/assets/media/files/po-razvitiyu-apk.pdf (дата обращения 22.09. 2023).

10. Sokolova, A.P. Directions and Efficiency of Innovative Development of Agricultural Enterprises / A.P. Sokolova, O.A. Sukharev, //Complex Systems: Innovation and Sustainability in the Digital Age. Studies in Systems, Decision and Control. - 2020.- Vol. 282.- P. 401–407. https://doi.org/10.1007/978-3-030-44703-8_43

11. Sandu, I.S. Peculiarities of Digital Transformations in the Regional Agro-Industrial Complex /I.S.Sandu, A.S.Troshin, Y.N.Bozhkov //Complex Systems: Innovation and Sustainability in the Digital Age. Studies in Systems, Decision and Control.- 2021.-Vol. 283.- P.337-344. https://doi.org/10.1007/978-3-030-58823-6_37

12. Lukhmanova, G. Innovative development of the agricultural sector of the Republic of Kazakhstan / G.Lukhmanova, K.Baisholanova, N.Shiganbayeva, B.Abenov, A.Sambetbayeva, B.S. Gussenov // Espacios.-2019.- Vol.40(32).-P.6-15.

13. Бекбенбетова, Б. Роль АПК в обеспечении продовольственной безопасности Республики Казахстан / Б. Бекбенбетова, Ш.У. Ниязбекова, Е.А. Исмагамбет // Проблемы агрорынка. -2018.- №3. – С.30-37.

14. КАЗИНФОРМ: 17,5 млн казахстанцев обеспечены доступом к питьевой воде по итогам 2020 года [Электронный ресурс].2021.- URL: https://www.inform.kz/ru/17-5-mlnkazahstancev--obespecheny--dostupom--k-pitevoy--vode-po--itogam--2020--goda_a3742845 (дата обращения 22.09. 2023).

15. Молдашев, А.Б, Продовольственная безопасность Казахстана / А.Б. Молдашев, М.Т. Кантуреев, А.Г. Мадиева // Проблемы агрорынка. -2020. - №1.-С.11-18.