Қазақстан Республикасының астық секторындағы өндірістік процестерді модельдеу: жаңа шешімдер

Қазақстан Республикасы әлемде астық ӛндіру әлеуеті жоғары елдердің бірі болып саналады, ӛйткені тиісті инфрақұрылым, қажетті егіс алқаптары, егін жинау технологиялары, сондай-ақ адами капитал бар. Сонымен қатар, жоғары бәсекелестік пен мемлекеттің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету міндеттері Ӛсімдік шаруашылығындағы басқарушылық шешімдердің тиімділігі мен ұтымдылығын арттыру жолдарын үнемі іздеуді талап етеді.

Мақсаты - Қазақстанда астық шаруашылығының тиімді жұмыс істеуін арттыру бағыттары мен үрдістерін анықтау.

Зерттеу барысында талдау және синтез, математикалық модельдеу және салыстыру әдістері қолданылған.

Нәтижелері - 2010-2022 жылдары ӛсірілген бидай кӛлемін талдау дамудың оң векторын кӛрсетті, жыл сайын орташа ӛнім 228 мың тоннаға артады, 2022 жылы Қазақстан Республикасында 22 млн тонна жиналды, бұл - соңғы он жылдағы ең жоғары кӛрсеткіш. Әрине, бұл қанағаттанарлық динамика, бірақ салада пайдаланылмаған резервтер бар. Осы дақылды ӛсіретін республика ӛңірлерінің ӛндірістік кӛрсеткіштері негізінде олардың ең тиімдісі анықталған. Осы мақсатта DEA әдісі қолданылды.

Қорытындылар - астық секторының негізгі нысаналы функциясы-халықтың астық ӛніміне қажеттілігін барынша қанағаттандыру. Оның басқа да маңызды функциялары: қайта ӛңдеу ӛнеркәсібі үшін дәнді дақылдар мен шикізаттың теңгерімді нарығын құру; АӚК астық ӛнімі вертикалының барлық салаларында ӛндірістік мүмкіндіктерді неғұрлым толық пайдалану; түйіспелердегі шығындарды азайту астық ӛндіру - тасымалдау - қайта ӛңдеу - сауда. Астық ӛнімдері кіші кешенінің дамуындағы құрылымдық пропорциялар оның тұрақты жұмыс істеуін қамтамасыз ететін маңызды факторға айналады.

1. Сельское хозяйство Казахстана [Электронный ресурс].- 2022-. URL: https://www.factories.kz/news/selskoe-khozyaystvo-kazakhstana. (дата обращения 02.02 2022).

2. Қазақстан:1980 жылдары 32-35 млн тонна бидай ӛндірді [Электрондық ресурс].- 2022-. URL: https://www.kazakh-zerno.net/789-kazakhstan-v--1980--e-gody-proizvodili-32-35-mln-t--zerna--2013--g-dogonim-ili-peregonim (қаралған күні: 15.05.2023).

3. Дауранов Т. Особенности национального сельского хозяйства: пшеница [Электронный ресурс].- 2022.- URL: https://www.jusananalytics.kz/osobennosti-naczionalnogoselskogo-hozyajstva-pshenicza/ (дата обращения 26.06. 2023).

4. Копбаев, Б. Зерновое производство Казахстана [Электронный ресурс].- 2021.- URL: https://www.international.kz/644-zernovoeproizvodstvo-kazahstana.html Интернационал Казахстана (international.kz)/ (дата обращения 02.02 2023).

5. Уборка урожая в РФ [Электронный ресурс].-2023.- URL:https://www.zerno.ru/node/19602/ (дата обращения 12.04 2023).

6. Айвазян, С.А. Прикладная статистика и эконометрика / С.А.,Айвазян, В.И. Мхитарян.–М.: ЮНИТИ, 2018. -353 с.

7. Елисеева, И.И. Эконометрика / И.И. Елисеева. –М.:Финансы и статистика, 2019. - 413 с.

8. Айдынов, З.П. Мәліметтерді талдау және экономикадағы болжау / З.П. Айдынов. –Алматы: Бастау, 2020. -256 б.

9. Ермаков, С.М. Курс статистического моделирования / С.М.Ермаков, Г.А. Михайлов. - М.: Наука, 2021.-345 с.

10. Айдынов, З.П. Сызықтық программалау есебі. БҚАТУ баспасы / З.П. Айдынов, Орал:Бастау, 2002.- 45-55 б.

11. Садыкова, Л. Г. К вопросу о сущности категории «эффективность» / Л. Г. Садыкова // Молодой ученый. — 2020. — № 12 (116). — С. 1426-1430.

12. Батьковский, А.М. Оценка экономической эффективности производства высокотехнологичной продукции инновационно-активными предприятиями отрасли / А.М. Батьковский, П.В.Кравчук А.Н.Стяжкин // Креативная экономика. -2019. -№ 1.- С. 117-125.

13. Charnes, A. Identification of Pareto-efficient facets in Data Envolpment Analysis Foundations of data envelopment analysis for Pareto-Koopmans efficient productions functions / A. Charnes, W.W. Cooper, B. Golany // Journal of Economics. -2021. -Vol.30.-P.91-107.

14. Charnes A. Polyhedral Cone Ratio DEA Models with an illustrative Application to Large Commercial Banks / A. Charnes, W.W. Cooper, Z.M. Huang, D.B. Sun // Identification of Pareto-efficient facets in Data Envolpment Analysis Foundations of data envelopment analysis for Pareto-Koopmans efficient productions functions// Journal of Economics. -2019. - Vol.46.- N 1-2.- P.73-91.

15. Интрилигатор, М. Математические методы оптимизации и экономическая теория / М. Интрилигатор // М.Интрилигатор.- М.:АЙРИС ПРЕСС, 2022. -454 с.

16. Акулич, И.Л. Математическое программирование в примерах и задачах / И.Л. Акулич. –М.:Высшая школа, 2001. -296 с.

17. Глухов В.В. Математические методы и модели менеджмента / В.В. Глухов, М.Д. Медников, С.Б.Коробко. - Санкт-Петербург: Лань, 2019.-345 с.