Қазақстанның жайылымдық жерлері: ұтымды пайдалану

Мақсаты – ГАЖ-технологияларды қолдана отырып, Қазақстанда жайылымдарды пайдалану проблемаларын шешу жолдарын іздеу; жерді қашықтықтан зондтау (ЖҚЗ) негізінде жайылымдық жерлерге мониторинг жүргізу; NDVI индексінің көмегімен жайылымдық жерлердің жай-күйін анықтау.

Әдістері – аналитикалық, экономикалық-статикалық, монографиялық, дерексіз-логикалық.

Нәтижелері – ғарыштық мониторинг жүргізілді, портал арқылы planet спутнигінен алынған суреттер негізінде ЖҚЗ көмегімен олардың деградациясына баға берілген https://www.planet.com/. Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер санатындағы жайылымдар 45,1% қордағы жерлер -66,6 млн га-ны құрайтыны анықталған, оларды ауыл шаруашылығында пайдалану үшін резерв ретінде қарастыруға болады. Мәдени-техникалық жайылымдық жерлердің деңгейі құлау, тұтылу, орманды алқаптар және бұталы жерлердің көрсеткіштерімен сипатталады. Зерттеулер негізінде пайдаланылатын жайылымдық жерлер негізінен ауылдық елді мекендердің (АЕМ) айналасында орналасады деген қорытынды жасалған. Шалғайдағы және шалғайдағы жайылымдарда жайылымдық инфрақұрылым объектілерінің болмауына байланысты мал жаю мүмкін емес. Нәтижесінде АЕМ маңындағы жайылымдық жерлер шамадан тыс жүктемеге ұшырайды, бұл мал басының және тиісінше мал шаруашылығы өнімдерінің азаюына әкеледі. Талдау көрсеткендей, 2012 жылдан бастап қордағы жерлердегі жайылымдық жерлердің жалпы ауданы 20 мың гектарға азайып, ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер санатында өсті.

Қорытындылар – жайылымдық жерді пайдалану жайылымдарды басқарудың институционалдық негіздерін қайта қарауды талап етеді. Осы мәселелер бойынша құзыреттерді аудандық атқарушы органдардан жергілікті өзін-өзі басқаруға беру қажет. Мал жаю нормаларын сақтамау салдарынан жайылымдардың тапталуы орын алатыны анықталды, нәтижесінде олардың өнімділігі төмендеп, мөлшері азаяды. Жерді жерүсті зерттеумен біріктірілген жайылымдық жерлерді қашықтықтан мониторингтеу жүйесі тиімді құрал болып табылады. Бұл өз кезегінде жайылымдық жерлердің жай-күйін әртүрлі масштабта объективті бағалауға мүмкіндік береді. Республикада табиғи жайылымдардың орасан зор әлеуеті бар, ол орнықты жем-шөп базасын құру және экологиялық таза және арзан мал шаруашылығы өнімдерін алу үшін жеткіліксіз пайдаланылады.

1. Национальный проект по развитию агропромышленного комплекса Республики Казахстан на 2021–2025 годы. Постановление Правительства Республики Казахстан от 12 октября 2021 года № 732 [Электронный ресурс]. – 2021- URL: https://www.adilet.zan.kz/rus/docs/P2100000732 (дата обращения: 08.07.2023 ).

2. Бекбенбетова, Б. Роль АПК в обеспечении продовольственной безопасности Республики Казахстан / Б. Бекбенбетова, Ш.У. Ниязбекова, Е.А. Исмагамбет //Проблемы агрорынка. -2018.- N 3.-С.30-37.

3. Закон Республики Казахстан о пастбищах (с изменениями и дополнениями по состоянию на 01.05.2023 г.) [Электронный ресурс]. – 2023.-URL: https://www.online.zakon.kz/Document/?doc_id=34242826&pos=3;-108#pos=3;-108 (дата обращения: 10.07.2023).

4. Мартынова, Н.Г., Кравченко В.Г. Мониторинг сельскохозяйственных земель по данным дистанционного зондирования земли / Н.Г. Мартынова, В.Г. Кравченко // [Электронный ресурс]. - 2023.- URL: https://www.cyberleninka.ru/article/n/monitoring-selskohozyaystvennyh-zemel-po-dannym-distantsionnogo-zondirovaniya-zemli (дата обращения: 12.07.2023).

5. Сводный аналитический отчет о состоянии и использовании земель РК за 2021г. – Астана: Министерство сельского хозяйства Республики Казахстан. Комитет по управлению земельными ресурсами, 2022. – 256с.

6. Suttie J.M. Grasslands of the World / J.M. Suttie, S.G. Reynolds, C. Batello // Food & Agriculture Organization: Rome, Italy.- 2005.- Vol. 34. - P.247-255.

7. Сводный аналитический отчет о состоянии и использовании земель РК за 2012г. Министерство сельского хозяйства Республики Казахстан. Комитет по управлению земельными ресурсами, 2013. - 245 с.

8. Сводный аналитический отчет о состоянии и использовании земель РК за 2015г. – Астана: Министерство сельского хозяйства Республики Казахстан. Комитет по управлению земельными ресурсами, 2016. – 299с.

9. Правила рационального использования земель сельскохозяйственного назначения от 2020 г. [Электронный ресурс]. -2020. – URL: https://www.adilet.zan.kz/rus/docs/V2000019893 (дата обращения 12.07.2023).

10. Об утверждении предельно допустимой нормы нагрузки на общую площадь пастбищ от 14 апреля 2015 года г.Астана: Министерство сельского хозяйства Республики Казахстан. [Электронный ресурс].- 2015. – URL: https://www.adilet.zan.kz/rus/docs/V1500011064 (дата обращения: 12.07.2023).

11. Сабирова, А.И. Методы организации приаульных территорий в различных природно-сельскохозяйственных зонах республики казахстан / А.И. Сабирова // Проблемы агрорынка.- 2020.- N2.- С.66-75.

12. Жилдикбаева, А.Н. Организационноэкономический механизм использования земель сельских территорий / А.Н. Жилдикбаева, Л.А. Глушань, С.К. Елемесов //Проблемы агрорынка.- 2021.-N 2.-С.161-170.

13. Тореханов, А.А. Эффективное использование отдаленных и приаульных пастбищ Республики Казахстан / А.А. Тореханов, А.И. Сабирова // Проблемы агрорынка.- 2020.- N 4.-С.24-30.

14. Сабирова, А.И. Основы эффективного использования приаульных территорий / А.И. Сабирова, Л.А. Глушань, А.Н. Жилдикбаева // Проблемы агрорынка. -2018.- N 4.- С.180-188.

15. Акимов, В.В. Антикризисное управление пастбищными территориями Казахстана на основе автоматизированной информационной системы / В.В. Акимов, К.Б. Жуманазаров, Ж.К. Мизамбекова //Проблемы агрорынка. -2020.-N3.-С.21-27.