Қазақстанның сүт саласы: тиімділікті арттыру үрдістері

Қазақстан халқын сүт өнімдерімен қамтамасыз ету сүт кіші кешенінің басты міндеті. Саланы дамытудың қолда бар әлеуеті мен тәжірибесі ішкі қажеттіліктерді қанағаттандыруға мүмкіндік беріп қана қоймай, сонымен қатар экспортқа бағдарланған өндірісті жүзеге асыруға ықпал етеді.

Мақсаты республикадағы сүт және сүт өнімдері нарығына шолу жасау, қалыптасқан жағдайды зерделеу, негізгі проблемаларды анықтау.

Әдістері дерексізлогикалық, талдау және синтез, салыстыру. Ақпараттық база ретінде Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің ұлттық статистика бюросының ресми деректері пайдаланылған.

Нәтижелері агроазық-түлік сегментін дамытудың негізгі бағыттары көрсетілген. Сүт секторының негізгі көрсеткіштері: ассортимент, өңірлік резервтегі жан басына шаққандағы тұтыну, тұтыну және бөлшек сауда бағаларының индексі талданған. Авторлар табиғи-климаттық жағдайларға, өндірістік-экономикалық процестердің биологиялық процестермен байланысына, өндіріс пен сатудың маусымдылығына байланысты, жұмыс күші мен техниканың, материалдық ресурстардың біркелкі пайдаланылмауын, сондай-ақ кірістердің ауытқуын, құрылымдағы еңбек шығындарының жоғары үлесін анықтайтын тұтастай алғанда азық-түлік нарықтарына тән бірқатар ерекшеліктерді, баға белгілеу, дайын сүт өнімдерін алу үшін шикізатты ұсынудың шектеулілігі, түпкілікті тауар сапасының корреляциясы, сақтау, тасымалдау мерзімдері мен шарттарын атап өткен. Соңғы бес жылдағы негізгі өнім түрлерін шығару динамикасы қарастырылған. Сүт азық-түлік нарығының дамуын тежейтін себептерге баса назар аударылады: ауыл шаруашылығы кәсіпорындарында және ауылдың жеке қосалқы шаруашылықтарында сиыр санының азаюы, жабдықтардың тозуының жоғары деңгейі, шикізат өндірушілер мен оны қайта өңдеушілер арасында тиімді байланыстардың болмауы, бұл азық-түлік нарығындағы бағаның өсуіне әкеледі. Қорытынды - соңғы үш жылда сүт өнімдерінің құнының өсуі дәстүрлі сүт өңдеу өнеркәсібінде тұтыну мен өндірістің төмендеуіне әкеледі.

1. Крапчина, Л.Н. Инновации в производстве молочной продукции – основа конкурентоспособности отечественных предприятий / Л.Н. Крапчина, Л.Г. Котова // Продовольственная политика и безопасность. – 2015. – Том 2. – № 2. – С. 59–76.

2. Бактгереева, А.Т. Қазақстан Республикасындағы сүт және сүт өнімдерінің нарығы / А.Т Бактгереева, М.М.Сауранова, А.У Найманова // Аграрлық нарық проблемалары.- 2019.- №3. –Б.133-140.

3. Национальный союз производителей молока [Электронный ресурс]. – 2023. – URL: https://www.souzmoloko.ru/rinok-moloka/rinokmoloka--tekushaya--situaciya-v-mire/rinok-molokatekushaya-situaciya-v-mire_2435.html (дата обращения: 28.06.2023).

4. Гончаров, В.Д. Молочный подкомплекс: проблемы развития / В.Д. Гончаров //Экономист. – 2019. N4. – С.44-51.

5. Казахстанцы стали потреблять меньше молочной продукции [Электронный ресурс].– 2023.- URL: https://www.kapital.kz/economic/114671/kazakhstantsy-stali-potreblyat-men-she-molochnoy-produktsii.html (дата обращения: 3.07.2023).

6. Рүстембаев, Б.Е. Қазақстандағы сүт өндірісі және қайта өңдеу / Б.Е.Рүстембаев, А.С.Казкенова, Б.А.Айнаканова // Проблемы агрорынка. – 2016. -№1. –Б.95-101.

7. Қазақстан Республикасы стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің ресми саиты мәліметтері [Электрондық ресурс]. – 2023.- URL: https://www.stat.gov.kz/about/description/ (қаралған қүні: 3.07.2023).

8. Қазақстанда сүт өндірісінің өзіндік құны орта есеппен 30 пайызға өсті [Электрондық ресурс].– 2023.- URL: https://www.inform.kz/kz/kazakstanda-sut-ondirisininozindik-kuny-orta-eseppen-30-payyzga-osti_a3919509 (қаралған қүні: 30.06.2023).

9. Нурахова, Б.Ж. Сүт және сүт өнімдері нарығында сұраныс пен ұсынысты талдау / Б.Ж. Нурахова // Статистика, есеп және аудит. – 2019. - №1(72). – Б.158-163.

10. Крапчина, Л.Н. Инновации в производстве молочной продукции – основа конкурентоспособности отечественных предприятий / Л.Н. Крапчина, Л.Г. Котова // Продовольственная политика и безопасность. – 2015. – Том 2. – № 2. – С. 59–76.

11. Berlay, V. Current state and prospects of development of dairy farming in Russia / V. Berlay // Russian Agricultural Economic Review. – 2014. – N 1 (1). – P.35-42. https://doi.org/10.18334/raer.1.1.462.

12. Өнімдерін қымбаттатқан сүт алпауыттарының байбаламы негізді ме [Электрондық ресурс]. – 2023.- URL: https://www.inbusiness.kz/kz/news/onimderin-kymbattatkan-sut-alpauyttarynyn-bajbalamy-negizdi-me (қаралған қүні: 30.06.2023).

13. Продукты питания в Казахстане подорожали сразу на 24,1% за год [Электронный ресурс]. – 2022.- URL:https://www.bizmedia.kz/2022/12/09/produkty-pitaniya-v-kz-podorozhali-na-241/ (дата обращения: 2.07. 2023).

14. За год молочные продукты в Казахстане подорожали на 28% [Электронный ресурс]. – 2023.- URL: https://www.kapital.kz/economic/110661/za-god-molochnyye-produkty-v-kazakhstane-podorozhali-na-28.html (дата обращения: 2.07.2023.

15. Қалғанбаев, Н.А. Маркетинг: учеб. пособие.– Алматы: Экономика, 2015. – 312с.