Инновациялық мәдениет – киноа Қазақстан Республикасында азық-түліктің баламалы көзі ретінде

Киноа – Қазақстанда әлі де аз танымал нан-шөптесін өсімдік, ол оңтайлы ауа-райы мен температуралық режимдерде 11 т/га өнімділікке жетуі мүмкін, орташа өнімділік гектарына 6-8 тоннаны құрайды.

Мақсаты – ғылыми еңбектерге шолу жасау негізінде Қазақстанда осы мәдениетті өсірудің маңызы мен мүмкіндіктерін көрсету.

Әдістері – диалектикалық, экономикалық және салыстырмалы талдау. Баға саясаты бойынша статистикалық ақпарат берілген. Аналитикалық базаны азық-түлік қауіпсіздігі жөніндегі отандық ғалымдар мен шетелдік зерттеушілердің осы бір жылдық өсімдік туралы мерзімді басылымдардың дереккөздері жасайды.

Нәтижелері авторлар оны агроөнеркәсіптік кешеннің әртүрлі салаларында қолдану мүмкіндіктерін ашты, сондай-ақ өсіру, сақтау, жеткізу және сату, баға саясатының перспективаларын қарастырған.

Қорытындылар – киноа оны отандық тауар өндірушілердің пайдалануын кеңейту үшін үлкен әлеуетке ие. Авторлар бұл өнімді республикада ілгерілетуді аграрлық секторды осындай диеталық мәдениетті дамытудың бастапқы кезеңдерінде тиімді мемлекеттік қолдаудан көреді. Қысқа және ұзақ мерзімді кезеңдерде айтарлықтай нәтижелерге қол жеткізу мүмкіндігі бар. Оның кең таралу мүмкіндігі, экономикалық пайдасы анықталған. Мақалада ішкі шаруашылық қажеттіліктері үшін киноа өсіру, сондай-ақ жаңа нарықтарға шығуды қамтамасыз ету арқылы азық-түлік мәселесін шешу жолдары анықталған. Авторлар киноа мәдениетінің дәстүрлі емес шикізатқа деген қызығушылығын көп компонентті рецептураларды жасау кезінде қазақстандық тұтынушы үшін ингредиенттер деп санайды, бұл оның жоғары тағамдық құндылығымен негізделген.

1. Saparbayev, A.D. «Green» economy and rational use of resources as a prospect for food security of the country / A.D. Saparbayev, Y.E. Gridneva, G. Sh. Kаliakparova, K.Sh. Syzdykova, K.S. Alpysbayev // Bulletin of national academy of sciences of the Republic of Kazakhstan. – 2022. - Vol. 6. – Р. 411-424. https://doi.org/10.32014/2022.2518-1467.417

2. Ciudad-Mulero, M. Dietary fiber sources and human benefits: the case study of cereal and pseudocereals / M. Ciudad-Mulero, V. Fernández-Ruiz, M.C. Matallana-González, P. Morales // Advances in Food and Nutrition Research. – 2019. - Vol. 90. – P. 84-123. https://doi.org/10.1016/bs.afnr.2019.02.002

3. Абдуллаева, М.С. Оценка пищевой ценности культуры киноа / М.С. Абдуллаева, Л.А. Надточий // Международный научный журнал «Символ Науки».- 2016.- №1.- С.9-10.

4. Filho, A.M. Quinoa: nutritional, functional and antinutritional aspects / A.M. Filho, M.R. Pirozi, J.T. Da Silva Borges // Critical Reviews in Food Science and Nutrition. - 2017. - Vol. 57. - № 8. - P. 1618–1630. https://doi.org/10.1080/10408398.2014.1001811.

5. Tang, Y. Phytochemicals in quinoa and amaranth grains and their antioxidant, anti‐inflammatory, and potential health beneficial effects: a review / Y.Tang, R. Tsao // Molecular Nutrition & Food Research. - 2017. - Vol. 61. - № 7. - P. 1-16. https://doi.org/10.1002/mnfr.201600767.

6. Simnadis, T.G. Physiological eff ects associated with quinoa consumption and implications for research involving humans: a review / T.G. Simnadis, L.C. Tapsell, E.J. Beck // Plant Foods for Human Nutrition. - 2015. - Vol. 70. - № 3. - P. 238–249. https://doi.org/10.1007/s11130-015-0506-5.

7. Хомайко, Л. В Кыргызстане выращивают космический злак. [Электронный ресурс]. - 2015. - URL: https: https://www.forumhouse.ru/journal/articles/5908-v-kyrgyzsta-ne-vyrashivayut-kosmicheskij-zlak (дата обращения: 08.05.2023).

8. Исматова, Ш.Н. Альтернативные источники сырья для производства кормовых продуктов / Ш.Н. Исматова, И.Б. Исабаев, Х.Б. Эргашева // Universum: Технические науки: электрон. научный журнал. - 2019. - №12(69). - С. 18-23.

9. FAO. Uses of Quinoa 2022 [Electronic resource]. – 2022.- URL: https://www.fao.org/quinoa (date of access: 20.04.2023).

10. Орлова, Т. В. Крахмал зерна квиноа (Сhenopodium quinoa Willd.): состав, морфология и физико-химические свойства / Т. В. Орлова, М. Айдер // Техника и технология пищевых производств. – 2021. – Т. 51. - № 1. – С. 98–112. https://doi.org/10.21603/2074-9414-2021-1-98-112.

11. Li, G. Amylopectin molecular structure in relation to physicochemical properties of quinoa starch / G. Li, F. Zhu // Carbohydrate. Polymers. - 2017. -Vol. 164. - Р. 396–402. https://doi.org/10.1016/j.carbpol.2017.02.014.

12. FAOSTAT: Food and Agriculture Organization Statistical Databases. [Electronic resource]. - 2021. Available at: https://www.fao.org/faostat (date of access: 16.02.2023).

13. The World of Organic Agriculture - Statistics & Emerging Trends 2021 [Electronic resource]. - 2021. - Available at: https://www.fibl.org/fileadmin/documents/shop/1150organicworld-2021.pdf (date of access: 10.02.2023).

14. The European market potential for quinoa. CBI. 2021 [Electronic resource]. - 2021. Available at: https://www.cbi.eu/market-information/grains-pulses-oilseeds (date of access: 1.02.2023).

15. Анализ оборота ВЭД киноа, или рисовой лебеды (chenopodium quinoa) (код ТНВЭД 1008500000) России за июль 2018 - июль 2020 // StatImEx.Ru [Электронный ресурс]. - 2021. - URL: https://www.statimex.ru/statistic/1008500000/oborot/201807-202007/world/RU/ (дата обращения: 02.10.2022).

16. Исанова, Г.Т. Отраслевые проблемы освоения засушливых земель засоленные почвы и определение провинции соленакопления на территории Казахстана / Г.Т. Исанова, Ц. Абудуваи, Ж.У. Мамутов, А.А. Калдыбаев, Г.А. Сапаров, Т.А. Базарбаева // Аридные экосистемы. – 2017. – Т. 23. - No 4 (73). - С. 35-43.

17. Даниярова, М.Т. Качественное состояние сельскохозяйственных земель Республики Казахстан / М.Т. Даниярова // Проблемы агрорынка. – 2020. - №4. – С. 183-190. https://doi.org/10.46666/2020-4-2708-9991.23

18. Адельбаева, А.К. Қазақстан республикасының азық-түлік қауіпсіздігінің қазіргі шындықтары мен үрдістері / А.К. Адельбаева, К.Р. Қасен, А. Дуйсенбекулы // Проблемы агрорынка. – 2023. -№1. – Б.41-49. https://doi.org/10.46666/2023-1.2708-9991.04