Қазақстанның агроөнеркәсіп кешеніндегі айналмалы экономиканың концептуалды тәсілдеріне шолу

Мақсаты – ауыл шаруашылығындағы дӛңгелек экономиканың тұжырымдамалық негіздерін белгілеу, оның даму бағыттарын зерттеу. Әдістері – салыстыру, жалпылау, сараптамалық қорытынды, бастапқы деректерді алу негізінде статистикалық, сондай-ақ шетелдік және отандық авторлардың ғылыми әдебиеттерін теориялық талдау. Нәтижелері – саланың айналмалы трансформациясының ерекшеліктері және ауылшаруашылық ӛндірісінің дәстүрлі әдісінен негізгі айырмашылықтар анықталды. Мақалада оның мәні мен аграрлық секторға енгізу принциптері кӛрсетілген. Әлемдік даму перспективалары ресурстарды тиімді агроазық-түлік жүйесін құруды талап етеді. Зерттеу нәтижесінде агроӛнеркәсіптік ӛндірістің циркулярлығын ӛлшеуге қабілетті индикаторлар талданды: баяулау, қысқару және регенерация. Ресурстардың тапшылығы, климаттың ӛзгеруі, қоршаған ортаның деградациясы, азық-түлікке сұраныстың артуы жағдайында айналмалы экономика жаңартылатын табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану стратегиясы болып табылатыны, жаһандық проблемаларды шешуге ықпал ететіні анықталды. Қортындылар – жаңа, ұтымды азық-түлік және азық-түлік тізбегін құрудың ұсынылған тәсілдері ӛнімдер мен ресурстардың құндылығын ұзақ мерзімге сақтауға, оларды пайдалану аяқталғаннан кейін ӛндірістік циклге қайтаруға, қалдықтардың минималды түзілуіне, азық-түлік шығындарын азайтуға, азық-түлік қауіпсіздігі мен экономикалық ӛсуді қамтамасыз етуге бағытталған. Шетелдік тәжірибені зерттеу негізінде авторлар дӛңгелек экономиканы мемлекеттік қолдау мен ғылыми қолдаудың маңыздылығын негіздейді. Мақалада ашылған мәселелерді тезірек шешу агроӛнеркәсіптік кешенді әлеуметтік-экономикалық дамытудың мемлекеттік, салалық бағдарламаларының жобаларын дайындау кезінде қызығушылық тудырады, ӛндірістік процестер шеңберінде шикізатты неғұрлым тиімді жұмсауды қамтамасыз етеді. 

1. Полушкина, Т.М. Органическое сельское хозяйство: путь к здоровому питанию / Т.М. Полушкина // Проблемы современной экономики. – 2015. – № 8. – С. 261-265.

2. Kristensen, H.S. Mosgaard M.A. A review of micro level indicators for a circular economy moving away from the three dimensions of sustainability? [Electronic resource]. – 2020. Available at: https://www.scopus.com (date of access: 25.01.2023). https://www.doi.org/10.1016/j.jclepro.2019.118531.

3. D'Amato, D. Towards sustainability? Forest-based circular bioeconomy business models in Finnish SMEs / D. D'Amato, S. Veijonaho, A. Toppinen// Forest Policy and Economics.– 2020. – Vol. 110. – P. 716-734. https://doi.org/10.1016/j.forpol.2018.12.004.

4. Батова, Н. Циркулярная экономика: концептуальные подходы и инструменты их реализации / Н. Батова, П. Сачек, И. Точицкая. – Минск: Медисонт, 2020. – 212 с.

5. Berezyuk, S. Resource potential of waste usage as a component of environmental and energy safety of the sate / S. Berezyuk, D. Tokarchuk., N.Pryshliak // Journal of Environmental Management and Tourism. – 2019. – Vol. 10.-N 5. – P. 1157-1167. https://doi.org/10.14505//jemt.v10.5(37).23.

6. Rossi, E. Circular economy indicators for organizations considering sustainability and business models: Plastic, textile and electroelectronic cases / E. Rossi, A.C. Bertassini, C. Santos Ferreira., W.A.N. Amaral, A.R. Aldo Roberto Ometto // Journal of Cleaner Production. 2020. – Vol. 247.article 119137. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2019.119137.

7. Пахомова, Н.В. Переход к циркулярной экономике и замкнутым цепям поставок как фактор устойчивого развития / Н.В. Пахомова, К.К. Рихтер, М.А. Ветрова // Вестник Санкт-Петербургского государственного-университета. Серия «Экономика». – 2018. – Т.33.-Вып.2.–С.244-268. https://doi.org/10.21638/11701/spbu05.2017.203.

8. Wilts, H. Closed-loop digital economy Can digital transformation pave the way to resource-saving cycles of materials? / H. Wilts, H. Berg // International Journal of Environmental Sciences and Natural Resources. – 2017. – Vol.7(5).–P.135-138. https://doi.org/10.19080/IJESNR.2017.07.555725

9. MacArthur, E. The Global Commitment 2022 [Electronic resource]. – 2022. Available at: https://www.ellenmacarthurfoundation.org/global-commitment--2022/overview#:~:text=The%20Ellen%20MacArthur%20Foundation%20works,systems%20solutions%20at%20scale%2C%20globally (date of access: 25.01.2023).

10. Batаva, N.N. Circular economics in agriculture: conceptual bases and implementation possibilities in Belarus / N.N. Batаva, I.E. Tochitskaya, P.V. Sachek // Vestsіk Natsyyanal’nay akademіі navuk Belarusі. Seryya agrarnykh navuk = Proceedings of the National Academy of Sciences of Belarus. Agrarian series. – 2021. – Vol. 59.-N 3.P. 277-291. https://doi.org/10.29235/1817-7204-2021-59-3-277-291

11. Laureti, L., Massaro, A., Costantiello, A., Leogrande, A. The Impact of Renewable Electricity Output on Sustainability in the Context of Circular Economy: A Global Perspective / L. Laureti, A. Massaro, A. Costantiello, A. Leogrande. Sustainability. – 2023. – Vol. 15.article 2160. https://doi.org/10.3390/su15032160

12. Reducing waste is critical for building a circular economy: Here's how local solutions can get us there. World Economic Forum [Eleсtronic resource]. – 2023. Available at: https://www.weforum.org/agenda/2023/02/tackling-waste-iscritical-for-building-a-circular-economy-and-thesolution-is-local/ (date of access: 24.02.2023).

13. Velasco-Muñoz, J., Mendoza J., Aznar-Sánchez J. Gallego-Schmid A. Circular economy implementation in the agricultural sector: Definition, strategies and indicators [Electronic resource]. – 2021. Available at: https://www.scopus.com (date of access: 28.01.2023). https://www.doi.org/10.1016/j.resconrec.2021.105618

14. Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан [Электронный ресурс]. – 2023. – URL: https://new.stat.gov.kz/ru/green-economy-indicators/ (дата обращения: 24.02.2023).