Қазақстанның агроөнеркәсіптік өндірісіндегі ішкі бақылау тетігi

Экономиканың аграрлық секторындағы басқарудың тиімділігі көбінесе басқарушылық шешімдердің тиімділігіне байланысты.

Мақсаты – Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының моделі бойынша Комитеттің (COSO) құрылымын пайдалана отырып, ішкі бақылаудың сызықтық және сызықтық емес жүйесі (СВК) арасындағы өзара байланысты зерделеу.

Әдістері бірнеше сызықтық регрессиялық тест. Бұл зерттеудің парадигмасы ферма басшысынан бөлімше басшысына дейінгі лауазымды тұлғалар.

Нәтижелері – сызықтық және сызықтық емес байланыстар үшін жүйелік бақылау механизмі көп коллинеарлы, автокорреляциялық және гетероцедастикалық тестілеумен сипатталатыны анықталған, бұл оларды республиканың агроқұрылымдарына бейімдеуге мүмкіндік береді. Болжамдарды тексеру бірнеше сызықтық регрессия сынақтарының нәтижелерін алғанға дейін жүргізілген. Әрбір шаруашылық жүргізуші субъектінің ішкі қадағалауды жүзеге асыру ерекшелігінде көрініс табатын өзінің технологиялық, экономикалық және өңірлік ерекшеліктері бар екендігі көрсетілген. Авторлар оның кез-келген әдістемесі кәсіпорынның ерекшеліктеріне сүйене отырып, нақтылауды қажет ететін үлгіні ұсынатынын атап өтеді. Көлденең бақылау деректерді ай сайын егжей-тегжейлі көрсете отырып, бір жылға әзірленген жоспарлар (бюджеттер) негізінде шығындарды, кірістерді және қаржылық нәтижелерді есепке алуды көздейді. Тік бақылау-бұл талдау, шығындар мен кірістерді реттеу. Мақалада аграрлық саланың шаруашылық жүргізуші субъектілерінде СВК құру мен тиімді жұмыс істеудің ұйымдастырушылық және әдістемелік тәсілдері анықталған. Оның тиімді қызметін бақылау үшін процедураларды стандарттау және құжаттау қажет.

Қорытындылар – тұрақты бақылау жүйесі калькуляцияны, талдауды, бақылауды және жоспарлауды біртұтас өзін-өзі реттейтін механизмге біріктіре отырып, ауыл шаруашылығы кәсіпорнын басқарудың ситуациялық тәсілдерін ақпараттық-талдамалық қолдауды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді, ықтимал операциялық және қаржылық тәуекелдерді азайтады.

1. Hendrina, L., Adang, D.A.S. Village Authority in Preparing Village Middle-Term Development Plan and Government Work Plan: A Case Study in Barada and Wehali Village, Central Malaka District of Malaka Regency, Indonesia / L.Hendrina, D.A.S. Adang // Eurasia: Economics & Business.-2019.-Vol.9.- N.27.-P.66-76.

2. Sara, I. M. Financial Governance and Optimization of Village Owned Enterprises for Village Development: A Result of Community Service in Sumerta Kelod Village, Denpasar-Bali / I. M. Sara // South East Asia Journal of Contemporary Business, Economics and Law. - 2021. –Vol. 24. – N. 4. - P. 60–67.

3. Zholayeva, M.A. Internal Control in the Insurance System / M.A. Zholayeva //Research Journal of Pharmaceutical, Biological and chemical Sciences. India-Scopus. -2016. – Vol. 7. – N. 4. – P. 1461-1466.

4. Ayem, S., & Kusumasari, K. F. The effect of government Internal Control System (SPIP) on Fraud prevention in Village Fund Management with accountability as a mediation variable / S. Ayem & K. F. Kusumasari // Scientific Journal of Accounting and Humanika. - 2020. – Vol. 10. – N.2. – P. 160. https://doi.org/10.23887/jiah.v10i2.25827

5. Ardiana, T.E., Sugianto, L.O. The Influence of Financial Reporting Compliance, Government Personnel Competency Towards Fraud Prevention in Village Fund Management (case Study in Kecamatan Siman Kabupaten Ponorogo) / T.E. Ardiana, L.O. Sugianto // International Journal of Economics, Bussiness and Accounting Research.-2020.-Vol.4.-N.4.-P.1265- 1275.

6. Utami, I. Whistleblowing for Village Management of Village Funds: Dynamics and Challenges / I.Utami //Research in Management and Accounting. -2018. –Vol. 1. – N.1. -P.11–20.

7. “COSO Issues Updated ‘Internal Control – Integrated Framework’ and Related Illustrative Documents,” COSO news release [Electronic resource]. -2013.- URL: https://www.coso.org/Documents/COSO-Framework-Release-05142013.pdf (date of access: 14.05.2013).

8. Wibisono, N. Mengungkap Fenomena Pengawasan Publik Terhadap Dana Desa Di Kabupaten Madiun / N.Wibisono // Jurnal Akuntansi dan Sistem Informasi. -2017. –Vol. 1. –N. 2. – P. 8–19. https://doi.org/10.32486/aksi.v1i2.115

9. Seputro, H.Y., Wahyuningsih, S.D., & Sunrowiyati, S. Potensi Fraud Dan Strategi Anti-Fraud Pengelolaan Keuangan Desa / H.Y. Seputro, S.D. Wahyuningsih, & S. Sunrowiyati // Jurnal Penelitian Teori & Terapan Akuntansi (PETA). -2017. –Vol.2. -N.1. P. 79–93. https://doi.org/10.51289/peta.v2i1.284

10. Azlina, N., Amelia, I. Pengaruh good governance dan pengendalian intern terhadap kinerja pemerintah kabupaten pelalawan / N. Azlina, I. Amelia // Jurnal akuntansi universitas jember. -2015. -Vol. 12. - N.2.-P. 32-42.

11. Senan, N.A.M. Ability of earnings and cash flow in forecasting future cash flows: A study in the context of Saudi Arabia / N.A.M. Senan // Academy of Accounting and Financial Studies Journal. -2019. –Vol. 23. –P. 2–13.

12. Hazami-Ammar, S. Some evidence on the impact of internal auditon external audit fees / S. Hazami-Ammar // Journal of Corporate Accounting & Finance. -2019. –Vol. 30. –N.2. P. 64–81. https://doi.org/10.1002/jcaf.22384

13. Sekaran, U. Research Methods for Business: Metodologi Penelitian Untuk Bisnis, Buku 2. Salemb Empat: Jakarta [Electronic resource]. -2006. – URL: https://www.opac.lib.unlam.ac.id/id/opac/detail.php?q1=001.4&q2=Uma&q3=R&q4=979-691-317-8 (date of access: 23. 06.2023).

14. Zholayeva M.A. Internal control: nonlinear view / Zholayeva M.A. // T. Ryskulov Kazakh Economic University. – 2019. – №4 (124). – P.164-200.

15. Baimuratov U.B. Harmony of Economy and Society: The Paradigm of «D+3D», Laws, and Problems. XLIBRIS, 2014. - 352 p.

16. Nikitin, A.V. Impact of small business innovation activity on regional economic growth in Russia / A.V. Nikitin, E.A. Klimentova, A.A. Dubovitski // Revista Inclusiones. – 2020. – Vol. 7. – No S4-3. – P. 309-321.

17. Акимбекова, Г.У., Никитина, Г.А. Приоритетные направления развития агропромышленного комплекса Казахстана / Г.У. Акимбекова, Г.А. Никитина // Проблемы агрорынка. -2020. -№4. – С.13-23. https://doi.org/10.46666/2020-4-2708-9991.01

18. Григорук, В.В., Климов Е.В. Органическое сельское хозяйство: концептуальная позиция. / В.В.Григорук, Е.В.Климов // Проблемы агрорынка. -2020. -№3. - С.88-101. https://doi.org/10.46666/2020.2708-9991.11